Deze tijd bewijst: nederigheid is essentieel voor goed leiderschap

Door Dr. Margarita Mayo, IE University, Madrid

De COVID-19-crisis en het uitbreken van de oorlog in Oekraïne hebben de wereld veranderd. Ze behoren tot de meest ontwrichtende momenten in de menselijke geschiedenis. Ze hebben ons eraan herinnerd hoe kwetsbaar onze samenleving, onze bedrijven, onze organisaties en ons leven werkelijk zijn.

Het vertrouwen in onze leiders is op een historisch dieptepunt. Volgens de onlangs gepubliceerde Edelman Trust Barometer van 2022 vertrouwt slechts 52% van de mensen op bedrijfsleiders, terwijl het vertrouwen in politieke boegbeelden zelfs nog lager is, namelijk rond de 34%. Vertrouwen is de ultieme valuta van leiderschap. Zonder vertrouwen is er geen leiderschap en zonder leiderschap is er geen verandering.

Leiderschap is het meest gedocumenteerde onderwerp in de sociale wetenschappen. We zijn geprogrammeerd om leiders te volgen, omdat we onze hoop op hen vestigen om onze problemen op te lossen en kansen te benutten. Leiders zijn essentieel bij het organiseren van een collectieve beweging. Ze vormen de lijm van onze samenleving en brengen individuele belangen en inspanningen op één lijn bij het streven naar gemeenschappelijke doelen. In onze gedachten vertegenwoordigen leiders sociale identiteit, een gevoel van verbondenheid, gedeelde waarden en collectieve doelstellingen.

Leiderschap moderniseren

Toch evolueert leiderschap. De wereld is veranderd en leiders moeten mee veranderen. We moeten het leiderschap moderniseren. Leidinggeven door autoriteit is niet effectief. Authenticiteit en nederigheid zijn effectiever als instrumenten voor leiderschap dan autoriteit (de commandostructuur). Het is niet de functieomschrijving die een leider maakt, maar het respect en het vertrouwen waarmee ze hun teams inspireren.

En vertrouwen wordt verdiend door nederigheid: ken je talenten, maar ook je beperkingen. Zelfbewustzijn is de grootste kwaliteit van een leider. Je moet eerst jezelf managen, voordat je anderen kunt managen. Heb je een laag zelfbewustzijn dan kun je mensen en teams niet aansturen. Houd rekening met jezelf, je gewoonten en je relaties.

Maar zoals Benjamin Franklin zei: “Er zijn drie dingen extreem moeilijk: staal, een diamant en jezelf kennen”. Besteed tijd aan het leren kennen van je vaardigheden, persoonlijkheid, waarden en je beperkingen. Waar ben je goed in? Wat zijn jouw vaardigheden? Jouw waarden: wat vind jij belangrijk in je leven en in je werk? In welke situaties voel je je levendig en energiek? Wanneer we een evenwichtige perceptie van onszelf hebben, zijn we in staat om de sterke punten van anderen waar te nemen.

Nederige mensen zijn betere leiders

Wat onderscheidt nederige leiders van narcistische leiders? Bescheiden leiders hebben een evenwichtige kijk op zichzelf, vragen om hulp van anderen en erkennen de bijdragen van hun collega’s. Dit is de transformerende kracht van nederigheid. Nederige leiders zijn zich er terdege van bewust dat ze niet alles weten. Ze slagen omdat ze de talenten van al hun teamleden kunnen ontwikkelen en benutten.
Onderzoek heeft aangetoond dat nederige mensen betere leiders zijn. Nederigheid betekent niet gebrek aan zelfvertrouwen. Nederige leiders erkennen hun sterke punten, maar zijn zich ook bewust van hun zwakheden. Ze hebben een evenwichtige, gezonde perceptie van zichzelf. Ze cultiveren hun deugden zonder ze zo hoog te prijzen dat ze arrogant worden, en ze erkennen hun tekortkomingen zonder hun zelfvertrouwen te verliezen.

Nederigheid leidt tot succes in leiderschap en in het leven wanneer het hand in hand gaat met de bereidheid om actie te ondernemen. Wanneer leiders nederigheid tonen en niet alle eer voor succes opeisen, worden hun collega’s meer toegewijd aan de taken die voorhanden zijn en aan de organisatie. Nederigheid is de beste manier om het vertrouwen van anderen te winnen.

Karakter is wat een leider maakt, geen charisma. Er is een simpele reden waarom Bescheidenheid tot succes leidt: het vermogen om te leren. Leren is een daad van nederigheid. De eerste stap naar leren is zich bewust zijn van een gebrek aan competentie. Om een uitzonderlijke leider te zijn, hoef je niet alle antwoorden te weten. Je moet de juiste vragen aan de juiste mensen weten te stellen. Veel leiders zijn echter bang om te erkennen dat ze niet perfect zijn. Authentiek blijven in leiderschap en in het leven betekent je op je gemak voelen met je eigen onvolkomenheden. Trouw zijn aan jezelf, zodat je kunt blijven leren en je volledige potentieel kunt bereiken.

De ondergang van narcistische leiders

We hebben echter een verheerlijkt beeld van leiders in ons collectieve bewustzijn. We zijn vastbesloten om een heroïsche visie op leiderschap te hebben die ver verwijderd is van de visie die nodig is om complexe problemen in deze chaotische wereld op te lossen. Dit is de reden waarom we de neiging hebben om mensen af te schilderen als grote leiders die vervolgens uitgroeien tot egocentrische despoten.

Charismatische leiders met een narcistische houding zijn over het algemeen zeer verleidelijk. Aan het begin van de relatie komen ze zelfverzekerd over en lijken ze op korte termijn makkelijke oplossingen te hebben voor problemen. Ze worden geprezen als redders met buitengewone kwaliteiten die de tsunami van verandering kunnen doorstaan.

Maar de realiteit is dat egocentrische leiders alleen bezig zijn met hun eigen belangen. Uiteindelijk boeken ze negatieve resultaten voor hun team en voor zichzelf. De ondergang van narcistische leiders komt voort uit hun gebrek aan aandacht voor de talenten van anderen.
Hybris is een Griekse term die overdaad, almacht en arrogantie betekent. Het tegenovergestelde is gematigdheid, evenwicht, terughoudendheid en nederigheid. In de Griekse mythologie, wanneer iemands trots hem ertoe bracht zijn ‘voetstuk van glorie’ te verliezen, werd hij het slachtoffer van overmoed.

De leiderschapsles voor managers

Denk aan de Rafael Nadals voorbeeld van nederigheid, de Spaanse tennisser. Zijn 21e Grand Slam-overwinning was een historische prestatie. Velen bewonderen zijn geweldige prestaties en vragen zich af wat het geheim is van Nadals persoonlijk leiderschap. Hoe kwam hij aan de top van het tennis en bleef hij daar? In de Grand Slam-finale waren de kansen tegen hem gestapeld. Volgens big data had hij 4% kans om te winnen. Maar nogmaals, nederigheid en doorzettingsvermogen wonnen het van ruwe gegevens.

Welke lessen kunnen we leren om zakelijke en politieke leiders effectiever te maken? De fundamentele les is dat hoogmoed succes doodt, terwijl nederigheid het ondersteunt. Veel van degenen die succes behalen, lijden aan wat bekend staat als het hybris-syndroom. Rafael Nadal heeft duidelijk geen last van overmoed. Hij heeft geen opgeblazen ego, hij straalt geen arrogantie uit, hij komt niet over als almachtig. Wat zeggen degenen die hem goed kennen? Zijn eigen rivalen en vrienden, zoals Roger Federer, benadrukken drie deugden: zijn arbeidsethos, zijn inzet en zijn vechtlust.

Persoonlijk leiderschap laat zich het beste meten in moeilijke tijden. Als ze met tegenslag worden geconfronteerd, bezwijken sommige mensen, maar anderen, zoals Nadal, stuiteren terug en worden sterker. Hij heeft emotionele veerkracht, hij is overtuigd van zijn capaciteiten en gelooft in zichzelf. Ook collega-tennisser Djokovic benadrukt Nadals vechtlust, passie en vastberadenheid. Rafael is een geboren vechter die altijd in zichzelf blijft geloven.

De leiderschapsles voor managers is duidelijk: je kunt in jezelf geloven en je ego in toom houden. Nederige mensen zijn betere bazen en hebben langduriger succes. Wanneer bedrijfsleiders echter te veel zelfvertrouwen hebben, lopen ze het risico om de mening van anderen af te wijzen. Overmoed leidt tot verlies van evenwicht en terughoudendheid. Dit gevoel van superioriteit over anderen betekent dat ze niet luisteren naar het advies van de mensen om hen heen. Geleidelijk raken ze los van de realiteit totdat het noodlot toeslaat. Ze nemen roekeloze beslissingen zonder rekening te houden met andere gezichtspunten. Ze geloven dat hun ideeën de juiste zijn en erkennen hun fouten niet. Maar deugd gaat gepaard met evenwicht en gematigdheid.

Plaats de dingen in perspectief

De beste remedie tegen overmoed is om dingen in perspectief te plaatsen. Eet een stukje nederige koek en omring jezelf met mensen die je geaard houden in de realiteit. Rafael Nadal heeft zich bijvoorbeeld altijd omringd met mensen die hem in contact houden met een realiteit die de tenniswereld overstijgt. Zijn oom en mentor Toni Nadal zei altijd: “Het is schandalig om te geloven dat je belangrijk bent, alleen maar omdat je een bal over het net kunt slaan.”
Mensen leiden vanuit een positie van nederigheid betekent erkennen dat niemand perfect is en dat succes afhangt van het talent van velen. Toon je kwetsbaarheid. Vraag om hulp wanneer je het nodig hebt en wees de eerste om je fouten te erkennen. Vier de successen van anderen zodat iedereen kan stralen. Dit is de enige manier om de harten en geesten van mensen te beroeren om een hoger goed te bereiken dat welzijn voor iedereen nastreeft.

Margarita Mayo is gepromoveerd in psychologie en management. Ze is Professor of Leadership aan de IE Business School (IE University) en de bekroonde auteur van het boek Yours Truly, (Londen, 2019). Ze is een spreker over leiderschap, persoonlijkheid en coaching. Ze is een Fulbright-alumni van de Harvard University. www.margaritamayo.com