Door: Marcus Draaisma, advocaat en partner Palthe Oberman advocaten

Regelmatig komen er corruptiestrafzaken in het nieuws. Als corruptie ontdekt wordt, leidt dit tot strafrechtelijke vervolging en ruime media-aandacht met alle reputatieschade vandien.

Door de impact van het bewijsbeslag zal de vermoedelijke dader vaak vrijwillig meewerken aan het onderzoek

Maar er is ook een andere aanpak mogelijk: de civiele. Corruptiezaken die civielrechtelijk worden aangepakt, komen zelden in de aandacht van de media, doordat bedrijven zelf de regie houden. Onder deze regie wordt dan op effectieve wijze bewijs verzameld door goed intern onderzoek. Deze aanpak wint steeds meer aan populariteit.

Onder corruptie verstaan we meestal het misbruik maken van toegekende bevoegdheden of macht voor persoonlijk gewin. Denk daarbij aan omkoping met smeergeld of kickback-afspraken. Ook afpersing of verduistering wordt als corruptie gezien.[1]

Is de corruptie bewezen, dan kunnen de betrokkenen ontslagen worden. Tevens kan het bedrijf of de overheid in die gevallen schade vorderen van de daders, welke schade overigens eveneens eerst bewezen moet worden. Dit zijn de belangrijkste twee doelen van de civiele aanpak.

Bij vermoeden van corruptie, zal de directie (of de raad van commissarissen) actie moeten ondernemen. Hiervoor bestaat ook een wettelijke plicht: onregelmatigheden en (geopenbaarde) risico’s dient de directie aan de raad van commissarissen te melden. Als er aanwijzingen voor corruptie zijn dan moet het bedrijf dit serieus onderzoeken, anders riskeert de directie aansprakelijkheid op grond van wanbestuur.

Bewijs verzamelen en bewijsbeslag

Voor bewijs van corruptie moet eerst worden vastgesteld welke gedragingen van welke betrokkenen al bekend zijn. Is er aanwijzing voor bewijs dat ontslag rechtvaardigt en voor vordering van de schade en boetes?[2] Welk bewijs is er nog nodig? En hoe kan dat verkregen worden?

Hiermee begint het bewijsonderzoek. Daarvoor is deskundigheid nodig en moet onafhankelijk en zorgvuldig tot stand komen met hoor en wederhoor op het juiste moment.

Als er nog onvoldoende bewijs is, bestaat de mogelijkheid bewijsbeslag te leggen op alle relevante gegevensdragers, die zich buiten het bedrijf bevinden (waaronder de privételefoon, laptop met privé e-mailcorrespondentie van de vermoedelijke dader(s)). Een gespecialiseerde advocaat dient daarvoor een verzoek bij de rechtbank op basis van de reeds beschikbare onderzoeksresultaten. Bewijsbeslag is een van de krachtigste instrumenten voor waarheidsvinding om het bewijs rond te krijgen.

Bewijsbeslag wordt met behulp van de deurwaarder gelegd. Daarbij kopieert een IT-deskundige, ter plekke of op een andere plaats, alle gegevensdragers. Vervolgens stelt de IT-deskundige de hiermee in beslag genomen data veilig.

Zorgvuldig

Na de beslaglegging bij de vermoedelijke dader, kan met hem of haar een eerste hoorgesprek worden gevoerd. Ook dit moet zorgvuldig gebeuren door een of meer deskundigen die weten hoe zulke hoorgesprekken moeten worden opgebouwd.

De beslaglegger krijgt echter pas inzage in de beslagen data na toestemming van de rechter. De vordering tot inzage wordt door een (of dezelfde) gespecialiseerde advocaat ingediend.

Na de inzage worden alle beslagen data geanalyseerd om alle betrokkenen te achterhalen en de schade te bepalen. Maar de data dienen ook om de weigerachtige verdachte te confronteren met hard bewijsmateriaal afkomstig uit zijn of haar eigen gegevensdragers.

Impact bewijsbeslag

Door de impact van het bewijsbeslag zal de vermoedelijke dader en/of betrokken derden vaak vrijwillig meewerken aan het (verdere) onderzoek of kan er een regeling over vergoeding van de schade worden bereikt. Dit om een aparte inzage procedure te voorkomen.

Er kan na onderzoek, bewijsbeslag en inzage alsnog aangifte worden gedaan bij de politie met het eigen onderzoeksrapport. Wanneer de dader de schade (al dan niet gedeeltelijk) heeft betaald, heeft dat invloed op de hoogte van de strafmaat. Dit maakt de kans op het bereiken van een schaderegeling groter.

De civiele aanpak onder eigen regie en met bewijsbeslag is zeer effectief gebleken in vele soorten fraudezaken, waaronder corruptie. Zo kunnen binnen drie tot zes weken een dader en andere externe betrokkenen via bewijsbeslag gevonden zijn met bijvoorbeeld Whatsapp-, sms- of Telegram-berichten in smartphones. Binnen dezelfde periode kan ook de omvang van de inbreuk en de schade van de fraude in kaart gebracht zijn.

Dat de civiele aanpak voor bedrijfsfraude aan populariteit wint ten opzichte van de strafrechtelijke aanpak komt ongetwijfeld doordat het OM geen prioriteit meer geeft aan vervolging van bedrijfsfraude nu hiervoor ook goede civiele alternatieven bestaan.

1. Volgens Transparancy International is Nederland niet erg corrupt. Van de 179 landen op de wereld corruptie index 2020 stond Nederland op nr. 8. Nieuw-Zeeland op nr. 1 en Somalië op nr. 179. 
2. Een boete kan met corruptie verschuldigd zijn voor schending geheimhouding en/of concurrentie- en/of relatiebeding