Jaarcongres AWVN in teken van voordelen AI: “Leidt juist tot nieuw werk en andere banen”

Kunstmatige intelligentie (AI) kan helpen bij het oplossen van de arbeidsmarktkrapte, zo was de tenneur. Nieuwe technologische mogelijkheden kunnen al op korte termijn medewerkers ondersteunen en taken overnemen. Het is daarbij wel zeer gewenst dat HR nauw is aangesloten bij de invoering van AI om te bepalen waar en hoe die het best van nut kan zijn.

Dat zei algemeen directeur Raymond Puts van AWVN op het jaarcongres van de werkgeversvereniging. Introductie van AI kan de productiviteit helpen verhogen, het aantal vacatures verminderen en de werkdruk en het verzuim onder werkenden doen afnemen, betoogt Puts. Maar dat kan alleen als niet enkel IT-professionals betrokken zijn bij AI-projecten, maar ook HR, want daar is zicht op deze thema’s.

Meer dan de helft van de bedrijven is bezig met AI

Uit nieuw ledenonderzoek van AWVN blijkt dat 57 procent van de bedrijven bezig is met AI en dat nog eens 23 procent van plan is op dat vlak actief te worden. Die ontwikkeling voltrekt zich bij meer dan de helft echter zonder invloed of meedenken van HR. Verreweg de meeste werkgevers en HR-verantwoordelijken (84%) overwegen nauwelijks om kunstmatige intelligentie in te zetten voor taken uitvoeren of functies bekleden. Effecten op de organisatie en op functies voorziet men vooral voor de lange termijn.

Volgens Puts doen werkgevers en HR-professionals er verstandig aan om het voortouw te nemen bij de inzet van AI. “De impact van AI gaat niet alleen over techniek, maar juist over mensen. Wij denken dat de gevolgen al op korte termijn zichtbaar kunnen zijn in organisaties. Denk mee over welk werk efficiënter, minder zwaar of uitdagender kan zijn. Vervolgens wat medewerkers nodig hebben en tot slot hoe medewerkers het best betrokken kunnen worden.”

Een sterk besef van de risico’

Werkgevers hebben volgens het AWVN-onderzoek een sterk besef van de risico’s, vooral voor veiligheid van data en privacy. Daarnaast zijn er zorgen of medewerkers meekunnen in nieuwe technologische ontwikkelingen en wat verdere effecten zijn op mensen.

Djurre Das, onderzoeker bij het Rathenau Instituut, gaat een stap verder. HR-adviseurs moeten ervoor zorgen dat werken eerlijk, mensgericht en veilig blijft te midden van data en algoritmes. Das deed onderzoek naar de kansen en risico’s van het gebruik van generatieve AI.

Djurre Das (Rathenau Instituut): Ga experimenteren met AI

Namens het Rathenau Instituut deed Das onderzoek naar de kansen en risico’s van het gebruik van generatieve AI. Een van zijn bevindingen is dat de overheid een belangrijke rol heeft bij de opkomst van AI. Die moet toekomstbestendige juridische kaders markeren, zodat het gebruik van AI voldoet aan regels voor bijvoorbeeld privacy, auteursrecht en discriminatie.

Maar tot die tijd is het goed als werkgevers experimenteren met AI. Voor HR ziet Das drie toepassingen: het controleren en aansturen van personeel, plannen en aannemen en ondersteunen en ontwikkelen. Daarmee valt volgens hem meer productiviteitswinst en tijdswinst te behalen.

Maak van het middel geen doel

Maar denk eerst na over het gewenste resultaat, zo adviseert hij werkgevers. “Maak van het middel geen doel. Denk na over wat je als bedrijf wilt bereiken en hoe AI daarvoor ingezet kan worden. En niet andersom.”

Anna Salomons, hoogleraar werk en ongelijkheid aan de Utrecht School of Economics, denkt niet dat techniek overal het werk overneemt. AI is bovenal een hulpmiddel om repeterende taken sneller en beter uit te voeren.

Salomons ziet overeenkomsten tussen de opkomst van AI en de invoering van de computer op de werkplek, eind vorige eeuw. Destijds werd er veel geautomatiseerd en werkprocessen werden daardoor anders ingericht. Sinds AI op de arbeidsmarkt wordt toegepast, ziet ze deels hetzelfde gebeuren.

Anna Salomons (Utrecht School of Economics): Pas AI stapsgewijs toe

“Toepassingen van generatieve AI zoals ChatGPT zijn relatief nieuw, maar de toepassing van digitale technologie als hulpmiddel voor werkenden is dat niet”, vertelt ze. “Denk bijvoorbeeld aan een taxichauffeur. Die moest vroeger een hele stadsplattegrond uit het hoofd kennen. Nu doet Google Maps de navigatie. Daardoor kunnen meer mensen het werk van de taxichauffeur makkelijker uitvoeren.”

AI brengt wel degelijk vernieuwingen mee, vervolgt Salomons, en dat heeft te maken met het zelf creërende vermogen van generatieve AI. Oudere digitale techniek is gebaseerd op het werken met regels. Deze werkwijze heeft de productie beïnvloed. Generatieve AI daarentegen raakt vooral het werk van theoretisch geschoolde mensen. Deze AI-vorm kan zelf creëren omdat het niet op basis van vaste regels werkt. Dat heeft invloed op bijvoorbeeld het werk van schrijvers en vertalers.

Menselijke expertise blijft belangrijk

Maar Salomons nuanceert de impact hiervan op het werk. AI zal lang niet alle taken van een beroep kunnen overnemen, stelt zij. Menselijke expertise blijft belangrijk. Uit een recent groot onderzoek in Denemarken blijkt dat theoretisch geschoolde werkenden als softwareontwikkelaars, marketeers, journalisten, HR-professionals en docenten al gebruik maken van generatieve AI zoals ChatGPT. Verder leidt nieuwe technologie ook tot nieuwe taken en nieuwe banen.”

Volgens Salomons is dit een ontwikkeling van alle tijden. Uit onderzoek in de Verenigde Staten waar ze aan deelnam blijkt dat ruim 60 procent van de huidige werkgelegenheid bestaat uit banen die in 1940 nog niet bestonden. Volgens haar zullen er nieuwe banen voortkomen uit werk dat AI overneemt.

Zet AI vooral in als hulpmiddel

Organisaties moeten zich daar op voorbereiden. Bij het stapsgewijs toepassen van AI  kunnen werkprocessen- en taken geleidelijk worden aangepast. Werknemers kunnen dan goed worden meegenomen. Salomons adviseert werkgevers en HR-professionals om AI in te zetten als hulpmiddel.

“Kijk binnen het bestaande werk wat AI over kan nemen en wat mensen zelf blijven doen. Ga daarover in gesprek met je medewerkers. Zij zien vaak het beste wat efficiënter kan en hoe techniek een aanwinst wordt. Geef het daarnaast tijd, want uit Deens onderzoek komt naar voren dat werknemers training nodig hebben om AI toe te passen

Voorts zijn er goede algoritmes én opdrachten nodig om AI te laten werken. Welke algoritmes werken is nu nog moeilijk te zeggen, omdat er weinig benchmarks zijn. Salomons pleit voor een keurmerk op AI-algoritmes, zodat organisaties er zeker van zijn dat ze verantwoord bezig zijn.

Zorg dat iedereen aangehaakt blijft

Voor nu moeten werkgevers zelf nog controleren of beschikbare data en AI goed worden ingezet. Dat kan snel misgaan, zoals gebeurt bij werving en selectie, waar discriminatie binnensloop via AI. In plaats van te zoeken naar ‘het soort mens’ dat al binnen de organisatie aanwezig is, kun je AI ook de opdracht geven om juist de profielen te selecteren die nog ontbreken binnen de organisatie, adviseert Salomons.

Bij wijze van experiment kunnen werkgevers AI toepassen bij een deel van de taken en niet bij een ander deel, zodat er vergelijkingen mogelijk worden.   Kijk daarnaast ook wie er met AI aan de slag gaan en wie niet mee kunnen.

“Uit onderzoek blijkt bijvoorbeeld dat mannen AI veel vaker toepassen in hun werk dan vrouwen, zelfs als ze in dezelfde beroepen werken. Ga na hoe dat komt. Zorg dat iedereen aangehaakt blijft bij het gebruik van AI.”