Boek van de maand: Het versnellingseffect – Wendbaarheid als redding in woelige tijden

Waar de vaste telefoon 75 jaar nodig had om vijftig miljoen gebruikers te bereiken, deed de smartphone hier slechts vijf jaar over, terwijl ChatGPT niet meer dan een maand nodig had. Zie daar een treffend van voorbeeld van ‘het versnellingseffect’, zoals Farid Tabarki en Joey Hullegie het in hun gelijknamige boek noemen: ‘de toegenomen snelheid waarmee technologie zich ontwikkelt, informatie circuleert en onze wereld transformeert, zodanig dat we niet langer naar een nieuwe status quo toe bewegen, maar nu continu onderweg zijn’.

Het hart van het boek bestaat uit een analyse van vier fundamentele ontwrichtingen die dit ‘continu onderweg zijn’ teweegbrengt

Autoriteit

Ten eerste het verdwijnen van autoriteit. Dit creëert een permanent interregnum – een overgangsfase waarin het oude sterft, maar het nieuwe niet tot rust komt – met als gevolg collectieve angstreacties en systemische reflexen zoals verdoving (vlucht voor pijn door overdaad en afleiding), ontwijking (uitstel van langetermijnproblemen oftewel long problems) en projectie (het zoeken van schuld en vijanden buiten onszelf). Het leidt ertoe dat veranderingen tegengewerkt. Ook op de werkvloer. Voor HR betekent het dat traditionele leiderschapsmodellen niet meer werken, vooral niet bij jongere generaties die autonomie, zingeving en flexibiliteit minstens zo belangrijk vinden als salaris.

Remote werken

Ten tweede het verdwijnen van plaats. Door remote werken zijn fysieke beperkingen bijvoorbeeld vervallen. Maar daarmee ook het organische ontstaan van vertrouwen en cohesie, want ‘fysieke nabijheid blijft essentieel voor het ontstaan en onderhouden van vertrouwen en wederkerigheid”.

Data

Ten derde het verdwijnen van waarde door de overvloed aan data. Tabarki en Hullegie waarschuwen dat het organiseren op basis van data al snel leidt tot ‘gemankeerde concepten’, door menselijke complexiteit te reduceren. Een burn-out wordt een verzuimpercentage, een sollicitant een score.

Beoordelingsvermogen

Ten vierde stijgen technologieën als kunstmatige intelligentie zo ver uit boven de menselijke maat dat ons beoordelingsvermogen, gebaseerd op duizenden jaren biologische evolutie, tekortschiet. Omdat ons beoordelingsvermogen over de wenselijkheid van deze technologieën te traag is, kan er al veel schade zijn aangericht voordat de gevolgen duidelijk worden – denk aan discriminatie door de ingebakken vooroordelen in AI-systemen. Regelgeving om schade te beperken loopt hopeloos achterop.

Al met al versterkt het versnellingseffect onze neiging tot kortetermijndenken en opportunisme, wat leidt tot ecologische en sociale schade. Transgenerationele uitdagingen zoals klimaatverandering en vergrijzing worden systematisch vooruitgeschoven. Hooguit worden technologische lapmiddelen ingezet om de gevolgen van schade te maskeren of te repareren, zonder de onderliggende oorzaken (zoals overmatige consumptie of afhankelijkheid van fossiele brandstoffen) aan te pakken.

Van gevaar naar superkracht

Het boek wil evenwel laten zien hoe we het versnellingseffect ook kunnen aanwenden en transformeren ‘van gevaar naar superkracht’. Het versnellingseffect is alleen een gevaar zolang de mens er met een beperkt, controlegericht wereldbeeld op reageert. Het wordt evenwel een superkracht wanneer we technologie inzetten om ons blikveld te verruimen, de complexiteit van de wereld te respecteren en door ‘grip’ te creëren.

Collegereeks Cultuurverandering en gedrag

In samenwerking met TIAS School for Business and Society biedt HR Academy je inzicht in cultuur en gedrag in organisaties. Door een combinatie van wetenschappelijke inzichten en praktijkgerichte interventies krijg je concrete handvatten om gedrag effectief te sturen en duurzame cultuurveranderingen binnen je organisatie te realiseren.

Meer informatie

‘Grip’ is een term die direct verwijst naar het WRR-rapport ‘Grip’ van enkele jaren geleden. Een beetje verwarrend is dit wel. De WRR definieerde ‘grip’ als ‘de mate waarin mensen in staat zijn door eigen handelen gewenste levensuitkomsten te bereiken en ongewenste uitkomsten te voorkomen’ en onderzoekt hoe overheden mensen meer rechten, middelen en mogelijkheden kunnen geven om grip op hun leven te krijgen. Grip is voor de WRR dus wat in de gedragswetenschappelijke literatuur ook wel ‘persoonlijke controle’ of ‘mastery’ genoemd; de WRR gebruikt het woord ‘grip’ om ongewenste associaties met ‘sociale controle’ of ‘Orwelliaanse overheidscontrole’ te voorkomen.

Tabarki en Hullegie definiëren het als ‘het vermogen om bij te sturen, af te remmen en te accelereren onder alle omstandigheden.’ “Grip is niet het tegenovergestelde van snelheid, maar juist het vermogen om ermee om te gaan”, schrijven ze. Grip is dus gewoon een ander woord voor het grijsgedraaide ‘agility’, dat zo vaak als redding in woelige tijden naar voren wordt geschoven. Zo ook door Tabarki en Hullegie, waarbij ze wel veel dieper kijken naar wat wenbaarheid dan precies behelst dan doorgaans gebeurt.

Driemaal grip

Tabarki en Hullegie onderscheiden drie niveaus van grip, opnieuw losjes gebaseerd op het rapport van de WRR. Dit zijn directe, indirecte en collectieve grip. Voor elk van de drie geven ze aan aan hoe het beste kan worden omgegaan met het versnellingseffect.

Directe grip draait om persoonlijke autonomie in een wereld zonder vaste autoriteit en loopbaanpaden. Om persoonlijke grip na te streven, is het zaak te weten wie je bent, welke rollen passen en waar je grenzen liggen. Dit levert meer flexibiliteit op dan traditionele diploma’s.

Indirecte grip betreft de systemen en instituties die het individu ondersteunen, zodat mensen de last van permanente verandering niet alleen hoeven te dragen. Leven Lang Ontwikkelen wordt een structureel onderdeel van het bestaan, ondersteund door alternatieve validering zoals digitale badges en portfolio’s in plaats van alleen traditionele diploma’s.

Gedeelde invloed wordt georganiseerd via patiëntenverenigingen, huurcommissies, vakbonden en consumentenorganisaties die fungeren als hefboom voor de individuele stem. Organisaties moeten worden omgevormd van ‘keurslijf naar platforsm voor initiatief. Typisch voor dergelijke organisaties zij de zelfsturende teams, waarin beslissingen worden genomen door wie de meeste expertise heeft in plaats van op basis van hiërarchie.

Collectieve grip is de manier waarop mensen gezamenlijk grip organiseren op systemen, ontwikkelingen en gemeenschappen die hun individuele draagkracht overstijgen. Dit wordt bereikt door het ontwerpen van ‘nieuwe wortels voor verbondenheid, wat leidt tot synchroniciteit’, waarbij individuele ritmes en rollen tijdelijk optimaal op elkaar afgestemd raken.

Ver doorgevoerde Collectieve Grip tref je aan in coöperatieve netwerken (Mondragon), digitale platforms voor burgerparticipatie (Decidim) en decentrale technologieën (Blockchain). Maar individuele bedrijven kunnen ook bijdragen aan collectieve grip, bijvoorbeeld door de invoering van no meeting weeks of periodieke offsites voor remote teams.

Inspiratie

Tot zover het boek Het versnellingseffect in vogelvlucht . Zoals deze samenvatting doet vermoeden, is het boek sterk conceptueel en filosofisch van aard. Dat abstracte karakter hoeft geen verbazing te wekken, gezien de achtergrond van de auteurs. Tabarki, bekend van zijn eerdere werk “Het einde van het midden”, opereert op het snijvlak van politiek, cultuur en bestuur als spreker en toezichthouder. Hullegie, voormalig creatief en strategisch directeur, richt zich op de filosofische betekenis van technologie. Geen wonder dat dit heeft geresulteerd in een nogal theoretisch boek.

De kracht van het boek is vooral dat het een filosofische, systemische analyse biedt van waarom we worstelen met grip. De centrale boodschap – dat grip niet ligt in het vasthouden aan het oude, maar in het leren bewegen met het nieuwe – is overtuigend. Bovendien geeft het boek enkele richtlijnen hoe we die transformatie kunnen doorvoeren. De vertaalslag naar de praktijk moet de lezer evenwel grotendeels zelf maken. Een CHRO die worstelt met het ontwerp van een nieuw beoordelingssysteem of een mobiliteitsbeleid zal in dit boek veel inspiratie vinden maar weinig praktische stappenplannen.

Maar wellicht dat dit boek hem wel kan aanzetten om een eerste stap te zetten om zijn organisatie te transformeren en ‘over te stappen van een stijve vrachtwagen die rechtdoor dendert, naar een wendbare raceauto die de krachten van versnelling gebruikt om te navigeren door een voortdurend veranderende wereld’.

Titel: Het versnellingseffect: Grip op groei en verandering

Auteur: Farid Tabarki en Joey Hullegie

Uitgeverij: Uitgeverij Business Contact Amsterdam/Antwerpen

ISBN: 978 90 470 1867 4