Een menselijkere wereld door robots?

Tenzij innovatie robotisering of automatisering heet, want dan wordt de mens huiverig. We vrezen een verlies van banen en verworvenheden, misschien resulteert de modernisering zelfs in massawerkloosheid. Bovendien zouden deze ontwikkelingen bijdragen aan een kille wereld waar functionaliteit en winstbejag boven menselijke interactie worden verkozen. Deze angst is zo oud als de mensheid. Aan het begin van de negentiende eeuw was er heftig verzet tegen de industriële revolutie. De uitvinding van het programmeerbare weefgetouw zagen veel wevers als hun werkloosheidsbrief. In Engeland en Schotland ontstond het Luddisme, een beweging die deze technologische vooruitgang wilde stoppen. De Luddieten saboteerden of vernielden machines. Het bleek een heilloze strijd. De machines waren zoveel goedkoper, sneller en productiever dat de vraag ernaar niet te stoppen was. Veel Luddieten werden uiteindelijk vastgezet of verbannen naar Australië. 

De mens is onverbeterlijk. Of positiever geformuleerd: onveranderlijk. Vernieuwingen worden weliswaar niet meer met stokken en hamers te lijf gegaan, maar nog altijd is er verzet. Zo pleit vakbond FNV voor een innovatiebelasting, ook wel ‘robottax’ genoemd. De vakbond redeneert dat deze belasting nodig is, om een eerlijke verdeling van werk en winst te krijgen. De voordelen van robotisering zouden volgens FNV vooral terechtkomen bij een selecte groep hoogopgeleiden. Banen in het lagere en middensegment gaan verloren. De vakbond erkent dat door robotisering ook nieuwe banen ontstaan, maar uiteindelijk blijven er minder banen over. Waar FNV dit op baseert is onduidelijk. Natuurlijk, het klinkt logisch dat arbeidsbesparende technologie leidt tot minder banen. 

Maar de toekomst is immer onzeker. De Luddieten hadden geen idee van de behoefte aan telegrafisten, cameramannen of marketingmanagers. Begin jaren tachtig behoorden socialmedia-expert, websitedesigner, php-programmeur of vlogger niet tot de beroepskeuzes. Nieuwe uitvindingen komen met nieuwe banen en soms zelfs nieuwe branches. In 1830 vond Edward Budding de grasmaaier uit. Hierdoor verdwenen banen voor de menselijke maaiers die het gras met de zeis te lijf gingen. De uitvinding van de maaier leidde er ook toe dat er op gras getennist kon worden dat putting greens op golfbanen ontstonden. Greenkeepers en de groundsman van Wimbledon hebben hun baan aan Budding te danken. 

Robotisering en automatisering bevrijden mensen van smerig, zwaar en eentonig werk. Soms worden volledige banen geautomatiseerd, maar veel vaker gaat het om activiteiten die worden geautomatiseerd. Wat overblijft zijn taken die menselijke creativiteit of interactie vergen. Neem als voorbeeld een receptionist in een hotel. Als het inchecken al online kan plaatsvinden, krijgt de receptionist een andere functie. Hij hoeft niet langer allerlei paspoort- en boekingsgegevens te verwerken, maar kan de gasten rustig welkom heten, vragen naar hun wensen en informeren over de stad. Persoonlijker klantcontact is mooi, maar een westerse luxe. Aan de andere kant van de wereld dwingt de kledingindustrie dagelijks tienduizenden mensen om in ongezonde en onveilige werkomstandigheden urenlang dezelfde handeling te verrichten, zoals het aannaaien van labels. Er zijn productielocaties waar machinale arbeid weer is ingeruild voor goedkopere mensen- of zelfs kinderhanden. Een cynicus kan concluderen dat de automatisering het verloren heeft van de mens. Automatisering dient echter in dienst van de mensheid staan. In de kledingindustrie is automatisering niet alleen een bevrijding van geestdodend werk, maar zelfs een noodzakelijk ingrediënt tot een menselijkere wereld. 

Tim Jansen is oud-hoofdredacteur van CHRO magazine