Geef aangeleerde hulpeloosheid geen kans

Aangeleerde hulpeloosheid is geen hippe term uit een of ander goed verkopend managementboek. Het is een concreet en wetenschappelijk bewezen verschijnsel in het gedrag van zowel mensen als dieren. Het is de passieve instelling dat je geen invloed hebt op de gebeurtenissen die je overkomen.

Wetenschappers hebben het fenomeen eerst vastgesteld bij dieren. Zo lieten ze ratten rondzwemmen in een kom met water, afgesloten door een deksel. De dieren raakten in paniek en leerden dat hun ontsnappingspogingen tevergeefs waren. Toen diezelfde ratten na enkele bijna-verdrinkingen in een kom water zonder deksel werden gestopt, namen ze geen poging meer om hun leven te redden. Ze hadden zichzelf aangeleerd dat het toch geen zin had en ondernamen niets om hun situatie te veranderen. Terwijl de mogelijkheid er nu wel degelijk was. De ontdekking hiervan wordt toegeschreven aan Martin Seligman, die een soortgelijk experiment had met honden.

Dit bijzondere fenomeen is ook vastgesteld bij mensen, waar het depressie, angst, verlegenheid en zelfs eenzaamheid kan stimuleren. Een klassiek voorbeeld is dat van een kind dat zakt voor een test op school. Het kind denkt misschien dat het dom is, wat niet zo hoeft te zijn. Maar die gedachte zorgt er wellicht wel voor een toename van angst en stress bij de volgende test waarbij het kind wellicht opgeeft: aangeleerde hulpeloosheid. In dit filmpje een ridicuul maar treffend voorbeeld.

Hoe meer mensen, hoe groter de kans op aangeleerde hulpeloosheid in een organisatie. Het is gemakkelijk te herkennen: het moment waarop je merkt dat iemand niet open en eerlijk een mening geeft, kan je te maken hebben met aangeleerde hulpeloosheid. En dan is het oppassen, want binnen een organisatie kan dit zich verspreiden als een infectie! Mensen gaan klagen en geven negatief sentiment door waardoor andere groepen zich hulpeloos voelen. Zo ontstaat er een netwerk van hulpeloze teams, die elkaar verwijten maken en de negatieve spiraal niet autonoom kunnen doorbreken. Een nieuwe strategie is nodig, maar ook dan is het oppassen, want cultuur eet strategie voor ontbijt.

Een oplossing ligt in de symbiose tussen individu en collectief, want bij aangeleerde hulpeloosheid zet een individu zich altijd tegen een omgeving waarin hij/zij hulpeloos is. Deze omgeving is vaak geschapen door een collectief. Als dat collectief een bedrijf is, dan kan deze de volgende verbeteringen doorvoeren:

1. Creëer een atmosfeer waarin het maken van fouten oké is. Aangeleerde hulpeloosheid wordt gedreven door angst. Angst om fouten te maken. Als je deze angst weg neemt schep je een vruchtbaar klimaat voor Kaizen (continue verbetering).
2. Walk the talk! Sterke leiders kunnen door het stellen van een krachtig voorbeeld anderen ervan overtuigen dat men samen op het juiste pad is. En hen zo van hun aangeleerde hulpeloosheid bevrijden door het schilderen van zingeving. Leiders die echt leiden, kunnen hele volksstammen bewegen. De geschiedenis kent daarvoor genoeg bewijsmateriaal.
3. Zorg dat iedereen sociaal verbonden is. We hebben het over een collectieve verandering, welke met hedendaagse moderne sociale media zo mooi verbonden kan worden. Een goed intern sociaal netwerk is cruciaal voor het bestrijden van aangeleerde hulpeloosheid. Mensen vinden inspiratie bij anderen. Als ze zien dat het werkt. Als ze zien dat je eerlijk je mening mag geven. Als men mede betrokken wordt in de bedrijfsvoering. Als de politiek verdwijnt en creativiteit daarvoor in de plaats komt.

Elk mens moet zijn eigen keuzes maken. We hebben het vermogen om invloed uit te oefenen op onze buitenwereld, om het heft in eigen hand te nemen. Om filosofisch gezien een subject te zijn in plaats van een object. Aangeleerde hulpeloosheid maakt van mensen een object, een speelbal van de omgeving. Het maakt, kort gezegd, het leven minder waard te leven. Niet voor niets kan het fenomeen leiden tot depressies. Laat dat niet gebeuren. Denk positief. Geloof in jezelf. Er is niets wat je in de weg staat om te eigen keuzes te maken! Breek uit je comfortzone!

En misschien kom je dan wel tot de conclusie dat jij niet op je plek bent bij je huidige werkgever. Wees dan ook niet bang om een keuze te kan maken, want misschien ben jij wel de veroorzaker van aangeleerde hulpeloosheid voor iemand anders.

Geef aangeleerde hulpeloosheid geen kans. Niet bij jezelf, niet in je organisatie.

 

Door: Patrick Willer, Workforce Innovation Consultant SAP. Voor meer blogs van Patrick klik hier