Geleid worden door AI en een algoritme zonder empathie? Liever niet!

Ik ben gevraagd om iets te schrijven over leiderschap – wat het vermogen is om anderen te overtuigen een bepaald doel te halen op basis van het creëren van een gedeelde visie. Logischerwijs maak ik dan meteen de connectie met het thema dat mij veel bezighoudt: kunstmatige intelligentie (AI).

“Een algoritme als minister-president van Nederland? Wellicht helpt het om de impasse in de formatie te doorbreken!”

Want de laatste tijd wordt er veel gesproken over algoritmes die onze ‘baas’ zijn. AI-applicaties die keuzes voor ons maken en daarmee ons leven beïnvloeden. We kunnen ons daarbij afvragen: hoe zou het zijn om een algoritme als leidinggevende te hebben? Zou een softwaresysteem niet beter in staat zijn om werknemers optimaal te laten functioneren?

Als je ziet met welke leiders we soms te maken hebben, zou je haast een lans willen breken voor algoritmes als baas. Er zijn heel wat slechte leiders geweest in de geschiedenis van de mensheid, die zich schuldig maakten aan willekeur en vooroordelen.

Geen persoonlijke voorkeuren

In tegenstelling tot leidinggevenden zullen algoritmes geen persoonlijke voorkeuren hebben en zich niet laten leiden door hun eigen belang, zoals recentelijk bij de NPO. Vooroordelen en politieke spelletjes kunnen zo geminimaliseerd worden. En AI zal werknemers niet uitschelden of kleineren. Beslissingen over werving, promoties en beloningen worden gebaseerd op echte prestaties. Minder discriminatie, minder willekeur en betere prestaties. Een algoritme als minister-president van Nederland? Wellicht helpt het om de impasse in de formatie te doorbreken!

Een algoritme als baas klinkt misschien wat vergaand, maar worden we niet al geleid door algoritmes? We laten ons leiden door Google Maps als we de weg op gaan. We selecteren de volgende serie op basis van wat Netflix ons voorschotelt. Onze teksten worden gecorrigeerd door autocorrect. We stappen in vliegtuigen die worden gevlogen op de automatische piloot. Oftewel, we worden al op alle mogelijke vlakken in ons leven geleid door AI. Dus waarom niet ook een algoritme als baas? Waarom is dat dan ineens een brug te ver?

Drie kanttekeningen

Een eerste kanttekening: hoewel efficiëntie en meritocratische besluitvorming aantrekkelijk lijken, is het ook noodzakelijk om ruimte te hebben voor uitzonderingen. De strikte toepassing van regels, met algoritmes, kan tot meer rechtvaardigheid leiden, maar mist ook de mogelijkheid om in individuele gevallen de noodzakelijke uitzondering te maken – op basis van empathie. De kwalijke gevolgen hiervan hebben we bijvoorbeeld gezien in de toeslagenaffaire.

Een tweede kanttekening: wat maakt dat we bereid zijn onze leiders te volgen? Een persoonlijke connectie, een gedeelde ervaring, empathie. Dat is wat AI niet kan oproepen. AI heeft geen persoonlijke geschiedenis waarin we ons kunnen inleven. We hebben geen gedeelde ervaring die ons met AI verbindt. En hoewel AI empathie kan veinzen weten we heel goed dat er geen gevoel, geen echte emotie, bij komt kijken.

Een derde kanttekening: algoritmes zijn uiteindelijk niet helemaal neutraal. Deze systemen worden ontwikkeld door mensen en getraind op basis van menselijke data. Oftewel, menselijke voorkeuren zitten verwerkt in en worden versterkt door deze algoritmes.

Gebrek aan empathie

Kortom: goed leiderschap houdt niet alleen in: mensen meekrijgen voor het behalen van een gemeenschappelijk doel en het vermogen om rechtvaardige besluiten te nemen, maar ook: weten wanneer er uitzonderingen gemaakt dienen te worden. Hoewel algoritmes goed in staat zijn om regels uit te voeren, zijn beslissingen op basis van empathie onmogelijk. Dus een algoritme als leider? Liever niet! Goed gebruik van data en AI-besluitvorming dat leiderschap kan versterken? Zeker wel!