‘Ego zit goed leiderschap in de weg’

Ruim vier jaar gaf hij leiding aan 70.000 militairen. Een loodzware tijd, de mobiele telefoon 24/7 binnen handbereik. Met die gevaarlijke missie in Zuid-Afghanistan vol op stoom, 25 Nederlanders zouden er om het leven komen. Onder wie eerste luitenant Dennis van Uhm, zoon van Inge en Peter.

Oog voor de mensen

Zijn stem is niet veranderd, de vrolijke scherpte in zijn ogen al evenmin. Het moet ergens in 2011 zijn geweest, toen we samen in de Afghaanse provincie Uruzgan de Nederlandse Task Force bezochten. Ik als verslaggever, hij als hoogste militair van Nederland. 'Da’s lang geleden joh', zegt voormalig 4-sterren generaal Peter van Uhm als we zijn appartement aan de rand van Nijmegen binnenlopen. Hij wijst naar een laag gebouw, honderd meter verderop. 'Mijn kleuterschool, 58 jaar geleden. En Inge, mijn vrouw, is in deze wijk geboren. Ja, we zijn teruggegaan naar onze vroegste jeugd.'

Amicaal, open, eerlijk. Kenmerkend voor Peter van Uhm. Vakman, perfectionist, leider. altijd met oog voor mensen, zeker ook voor zíjn mensen. In goede en in slechte tijden. 'Toen de mega-bezuinigingen op Defensie werden aangekondigd, ben ik met de toenmalige minister Hans Hillen kazernes en legerplaatsen afgegaan. Om al die mannen en vrouwen in de ogen te kijken, te zeggen dat de politiek had besloten en dat wij dat besluit moesten uitvoeren. In het kabinet Rutte 1 zouden 12.000 banen verdwijnen, net als 17% van het beïnvloedbare budget.

Ik heb mezelf toen de vraag gesteld: “Wil ik dit nog voor mijn rekening nemen of stap ik op?” Een dilemma. Maar als commandant ben je stuurman én boegbeeld. Als ik van het toneel was verdwenen, had ik ongetwijfeld applaus gekregen. Om een dag later te zijn vergeten. Ik genoot het vertrouwen van het complete politieke spectrum. Een opvolger had zich eerst moeten inwerken en had door die achterstand veel tijd verloren.'

Noodlottig moment

De vader van Peter van Uhm – na de Tweede Wereldoorlog werd hij bakker – vocht als dienstplichtig soldaat tegen de Duitsers. Zijn broer Marc schopte het tot generaal-majoor. En zoon Dennis doorliep in no-time de Koninklijke Militaire Academie in Breda en was op zijn twintigste al luitenant. Een echte infanterist, net als zijn vader, met een prachtige carrière in het vooruitzicht.

Tot dat noodlottige moment op 18 april 2008 aan de westzijde van Deh Reshan, waar Dennis als pelotonscommandant het gebied in kaart bracht. Een lang daarvoor – zo zou later blijken – ingegraven bermbom rijt hun MB terreinwagen open en de eerste luitenant komt samen met soldaat eerste klas Mark Schouwink om het leven. Een dag daarvoor is Van Uhm sr. met groot militair-ceremonieel vertoon geïnstalleerd als Commandant der Strijdkrachten.

Van Uhm pakt zijn werk als CDS snel weer op. Ook voor al die mannen en vrouwen met hun veel geroemde ‘Can Do’ mentaliteit in de organisatie die Defensie heet. Een ‘baas’ die door vriend en vijand wordt gewaardeerd. 'We zijn als maatschappij gebaat bij leiders zonder groot ego', is zijn overtuiging. 'Want leiders moeten dienen. Ze moeten luisteren naar hun mensen, naar hun argumenten, juist ook als die kritisch zijn. Want van louter ja-knikkers word je als leider niet veel wijzer. En echte loyaliteit is óók drie keer ‘nee’ durven zeggen. Daar moet je als baas tegen kunnen. Communiceren is verbinding maken. Veel leiders vinden dat de organisatie er voor hen is, in plaats van omgekeerd. De grootste valkuil voor goed leiderschap? Het ego van de baas. Bij Defensie spraken wij van ‘unity of effort’. Want daarmee haal je het maximale uit je mensen.'

'Soldaten ruiken het als je een fout maakt'

En goed leiderschap begint altijd bij de leider zelf. Die voorbeeldfunctie is essentieel. Alleen door een voorbeeld te zijn, kan gedrag worden beïnvloed in de richting waar de leider heen wil. 'Soldaten ruiken wanneer de sergeant een fout maakt met kaartlezen. Dat doen ze echt niet om die onderofficier dwars te zitten, dat doen ze omdat ze geen zin hebben verder te lopen dan strikt noodzakelijk…'

Over wereldleiders en voorbeeldfuncties: 'Ik heb gelijk en dus neem ik het juiste besluit’. Die gedachte leeft vaak, terwijl de werkelijkheid anders is. Maar leiding geven betekent ergens in geloven, ergens voor gaan staan, dat uitleggen en er verantwoording over afleggen. Een leider moet geloofwaardig en betrouwbaar zijn. Maar hoe kun je dat bereiken, hoe kun je dat zijn als je zo met het publiek en de media omgaat zoals nu in de Verenigde Staten gebeurt?' 

Lees ook: Janine Vos (CHRO of the Year 2017): 'Ik verbaas me over het leiderschap in de wereld'

Terwijl Peter van Uhm spreekt, komt echtgenote Inge thuis. Aan haar voet de tien maanden jonge labrador Ilvy, telg van de Stichting Hulphonden. Van Uhm is ambassadeur sinds hij hoorde hoe belangrijk de viervoeters zijn voor mensen die hulp behoeven. Al eerder namen Inge en hij een hond in huis op om het dier klaar te stomen voor de praktijk. En de eerste hond van de stichting ging naar een militair, naar een sergeant-verpleegkundige die een bijzondere band heeft met het echtpaar. Van Uhm bracht de zwarte labrador Vigo persoonlijk naar Patrick Kaslander, vijf keer werd hij uitgezonden naar Afghanistan. Die laatste keer kwam hij ziek terug, het posttraumatisch stresssyndroom had onbarmhartig hard toegeslagen.

Trouwe hulphond

'Patrick was erbij toen Dennis en Mark in Uruzgan sneuvelden', vertelt Peter van Uhm. 'Dat was na al die eerdere uitzendingen de druppel. ‘Ik heb Dennis en Mark niet kunnen redden’, zei hij tegen me. ‘Maar de twee jongens achterin het voertuig heb je wél gered’, antwoordde ik. ‘Daar moet je trots op zijn.’ Nu is Patrick huisman, zijn vrouw werkt. En trouwe hulphond Vigo is altijd bij hem, een onafscheidelijk duo. Vigo zorgt ervoor dat mensen niet te dicht bij Patrick komen. Als dat dreigt, gaat hij tussen het baasje en de vreemden staan. Als vriendelijke viervoetige buffer. En hij maakt Patrick wakker als die nachtmerries heeft.'

Niet afhaken: teken van leiderschap

Niet afhaken als mensen uit beeld zijn, ook dat hoort bij goed leiderschap. Nog zo’n show-stopper: 'Leiders moeten zich realiseren dat je niets meer kunt wegstoppen, dat alles uiteindelijk uitkomt. Kijk naar het dieselschandaal bij Volkswagen en Audi. Miljarden aan schadeclaims en een topman achter de tralies. Wees eerlijk en leer van gemaakte fouten. Denk na over doel en effect.'

Dat laatste ging al eens mis toen Nederlandse banken bonusregelingen voor hun Raden van Bestuur wilden invoeren en die voornemens na een storm van protesten uiteindelijk moesten staken. 'Hoe kan ING daar nou niet van hebben geleerd toen de bank het salaris van de topman met 50% wilde verhogen, terwijl ook al bekend moet zijn geweest dat er een miljoenenschikking met Justitie zat aan te komen vanwege die wit-was-affaire. Onbegrijpelijk! Een leider moet zich heel goed realiseren dat hij voortdurend in de etalage staat.'

'Leidinggeven is niet zo moeilijk'

Terwijl de Amerikaanse president Donald Trump zo ongeveer dagelijks in de clinch ligt met de media, weet Peter van Uhm hoe je wél met journalisten moet omgaan. Zo aarzelde hij niet om bij tv-omroepen of dagbladen langs te gaan zodra er naar zijn mening iets was misgegaan bij publicaties. Als alleen het slechte, het negatieve verhaal werd verteld. Toen een landelijke krant bij het openingsartikel over twee in Zuid-Afghanistan bij een bermbom aanslag omgekomen mariniers een onsmakelijke cartoon – een doodskist op wielen – had geplaatst, maakte Van Uhm een afspraak met de hoofdredacteur. Op diens kantoor in Amsterdam werd de zaak vervolgens uitgesproken.

'We hebben hiervan geleerd, dit doen we zo niet meer', sprak de hoofdredacteur verzoenende woorden. Excuses en een live-sessie met lezers waren voldoende om de lucht te doen klaren. Op faire wijze. Sans rancune. En zonder te vergeten om vervolgens te vergeven. 'Maar zo’n bezoekje zie ik Trump bij CNN nog niet brengen', zegt Van Uhm. 'In essentie is leiding geven niet zo moeilijk. Maar je moet wel begrijpen hoe met mensen – en dus ook met de media – om te gaan.'

Peter van Uhm is nog altijd druk, druk, druk. Niet alleen voor Hulphond Nederland, maar ook als lid van de Raad van Advies van de rechtbank Rotterdam en als commissaris bij technologieconcern Thales Nederland. Zijn werk als Commandant der Strijdkrachten mist hij niet, de nachtelijke telefoontjes evenmin. 'Maar al die fantastische mensen bij Defensie wel!'

Wat blijft is het streven van generaal b.d. Peter van Uhm om met kennis en ervaring de maatschappij te dienen. Ja, alweer zo’n eigenschap die écht leiderschap typeert.