HR-vraagstukken over inclusie en flexwerk alleen oplosbaar met klassiek psychologisch contract

Dat stelde René Schalk in zijn afscheidsrede vorige week als bijzonder hoogleraar sociaal werk aan de Tilburg University. Daarin vroeg hij aandacht voor de rol van het psychologisch contract, het model van geschreven en ongeschreven afspraken over wederkerigheid in een economische relatie. Geen enkele innovatie kan iets toevoegen aan het principe van wederkerigheid in de organisatie. Schalk wees erop dat ondanks alle wetgeving, arbeidsconstructies, cao’s en werkmodellen het psychologisch contract nog altijd de hoeksteen is voor de menselijke relatie, zowel op als buiten de werkvloer.

Ontwikkelingen in organisaties

“Wederkerigheid is een basiskenmerk van het psychologisch contract. Het is nog steeds de basis voor menselijke relaties, die al in de oudheid de drijfveer was van het economisch handelen.”

Nog altijd is de wederkerigheid het eerste dat veilig moet worden gesteld zodra er ingegrepen wordt op de arbeidsorganisatie. Daar kwamen bedrijven achter toen ze eind vorige eeuw de grootschalige reorganisatie omarmden, vertelde Schalk. “Dat het begrip psychologisch contract zo’n dertig jaar geleden tot wasdom kwam, had te maken met ontwikkelingen in organisaties in die tijd. Fusies, reorganisaties, afslanking en overnames waren aan de orde van de dag. En de vaak heftige reacties van werknemers vroegen om een verklaring.”

Wederkerigheid bepaalt uiteindelijk het draagvlak voor verandering, aldus Schalk. Die wederkerigheid is niet alleen maar materieel, het gaat ook om vertrouwen en betrokkenheid. “Als iemand erop achteruit gaat, dan nog kan deze persoon positief zijn over de verandering, als de werkgever in het verleden haar verplichtingen heel goed is nagekomen en als er veel vertrouwen is in wat de werkgever zal doen.”

Oplossen van eigentijdse vraagstukken

Hoewel het psychologisch contract inmiddels is uitontwikkeld, zijn volgens Schalk de verwachtingen groot dat hier toch nog iets nieuws uit zal komen. Het is een van de meest besproken verschijnselen uit de sociale wetenschap. De database ‘Web of Science’ bevat ruim 2500 artikelen waarin het psychologisch contract een rol speelt, en ongeveer 1500 waarin in het abstract verwezen wordt naar psychologisch contract of psychologische contracten.

In plaats van het ene na het andere onderzoek naar wederkerigheid op te tuigen, is het volgens Schalk belangrijker om de klassieke wederkerigheid als kompas aan te houden bij het oplossen van eigentijdse vraagstukken. In zijn rede verwees Schalk naar uitdagingen als inclusie en flexibilisering van de loopbaan, bij uitstek vraagstukken waar HR de handen vol aan heeft. Willen die tot een goed einde worden gebracht, dan vraagt dat om verplichtingen waar evenredige voordelen tegenover moeten staan voor alle betrokkenen.