Kan slimme technologie het personeelstekort oplossen? Alleen met een langetermijn HR-visie

Door Dr. Maarten Renkema, Universitair Docent HRM, Universiteit Twente & Jacqueline Drost, onderzoeker, Universiteit Twente.

De krantenkoppen vliegen je om de oren: het kraakt aan alle kanten. Personeelstekorten zijn aan de orde van de dag; van de zorg tot het onderwijs, van de tuinbouw tot Schiphol. In het NRC stond recent zelfs een speciale serie over de arbeidsmarktkrapte en mogelijke oplossingen.

Het is voor CHRO’s de hoogste tijd om hier structureel mee aan de slag te gaan – liever gisteren dan vandaag

Net als iedereen hebben ook wij op de Universiteit Twente (UT) met deze krapte te maken. Zo besloot recent, net als op vele andere plekken, de horeca-uitbater een locatie te sluiten vanwege het tekort aan personeel.

De toekomst van sociale zekerheid

De krapte op de arbeidsmarkt is volgens deskundigen geen tijdelijk fenomeen, maar een langdurige structurele trend. Eén oplossing is arbeidsmigratie, althans volgens econoom-journalist Mathijs Bouman. Hij was één van de sprekers tijdens de jaarlijkse onderzoeksdag van Instituut Gak.

Bouman ging in op de problemen op de arbeidsmarkt en de noodzaak van immigratie om hier het hoofd aan te bieden. Hij legde goed bloot dat personeelstekorten structureel van aard zijn en de komende jaren alleen maar heftiger worden en beredeneerde dat we dit kunnen oplossen met migratie, waarbij Noord-Afrika de meest logische keuze is om personeel vandaan te halen. Dit standpunt lichtte hij ook toe in een recent opiniestuk in het FD.

Het thema van de onderzoeksdag was “De toekomst van sociale zekerheid: de menselijke maat in een solidaire samenleving” en had verder bijdragen van Ernst Hirsch Balin, Paul Schnabel en Hans Borstlab. Eerstgenoemde heeft met collega’s een boek uitgebracht over hetzelfde thema [1] – waarin contouren worden geschetst voor het toekomstbestendig maken van de sociale zekerheid in Nederland.

Inzet van slimme technologie

Een andere, belangrijkere oplossing is de inzet van slimme technologie. Voorheen werd technologie met name ingezet voor het automatiseren van routinematige taken in de industrie. In de dienstverlening gebeurde dit tot voor kort een stuk minder.

Taken in de dienstverlening waren vaak óf goedkoper door mensen uit te voeren óf te complex om door machines uit te laten voeren. Met de huidige tekorten wordt arbeid echter relatief duurder en met name minder makkelijk beschikbaar, waardoor werkgevers serieus gaan investeren in alternatieven zoals automatisering door middel van slimme technologieën zoals robots en softwaresystemen.

Hierbij is het zaak te kijken naar zogenaamde arbeidsbesparende technologieën

Hierbij is het zaak te kijken naar zogenaamde arbeidsbesparende technologieën, apparaten en systemen die ervoor kunnen zorgen dat werk sneller, makkelijker en beter wordt uitgevoerd.

Dit helpt niet alleen om met het personeelstekort om te gaan, maar zal uiteindelijk ook leiden tot meer werkplezier omdat het personeel deze relatief saaie en repetitieve taken niet meer hoeft uit te voeren en tijd heeft voor de meer uitdagende taken. Daarnaast is het door de alsmaar toenemende hoeveelheid data, computerkracht en slimme algoritmes ook steeds meer mogelijk om cognitieve taken over te nemen of aan te vullen.

Waar in 2014 nog door minister Ascher werd gewaarschuwd werd voor het gevaar dat machines ieders werk zouden overnemen, zijn machines en robots tegenwoordig welkome gasten ter aanvulling en ondersteuning van het personeelsbestand. Denk aan robots die fysiek zware taken kunnen uitvoeren, monitoring-technologieën die kunnen helpen in de thuiszorg, of slimme algoritmes die ondersteunen bij het stellen van diagnoses in ziekenhuizen.

Technologie geen panacea

Technologie is echter, net als arbeidsmigratie, geen wondermiddel. Het vereist vooral aandacht voor de mensen die met de technologie moeten gaan werken of hun werk daardoor zien veranderen. Net als met immigratie moet je de inzet van technologie goed regelen.

Zeker als het gaat om AI is het van belang om rekening te houden met het menselijke perspectief, want veelal zullen menselijke medewerkers met de nieuwe technologie moeten kunnen en willen werken. Daarnaast heb je er als organisatie uiteindelijk niks aan als je een slimme technologie inzet, maar het personeel vervolgens weg loopt.

Een sector waar al jarenlang wordt gewaarschuwd voor een groeiend personeelstekort is de zorgsector. In de zorg wordt daarom ook al steeds meer geëxperimenteerd met het gebruik van slimme technologieën. In een recent gepubliceerde studie laten collega Aizhan Tursunbayeva en ik zien hoe het taakontwerp van gezondheidsmedewerkers verandert [2].

Studenten Gezondheidswetenschappen doen onderzoek naar het gebruik van slimme arbeidsbesparende technologie in de ouderenzorg

Op basis van de bestudering van 80 artikelen van de bekende Singularity Hub laten we zien dat het belangrijk is om vanuit het perspectief van taakontwerp te kijken naar veranderende werkzaamheden van medewerkers.

AI-toepassingen in bijvoorbeeld (1) diagnose en behandeling, (2) betrokkenheid van patiënten en (3) administratieve activiteiten hebben gevolgen voor de mate van autonomie, vaardigheden, feedback, sociale aspecten en taakeisen van zorgprofessionals.

Daarnaast hebben studenten Gezondheidswetenschappen de laatste maanden onderzoek gedaan naar het gebruik van slimme arbeidsbesparende technologie in de ouderenzorg, waarbij je kunt denken aan sensoren, trackers, beeldzorg en monitoring [3]. Eén uitkomst is dat zorgmedewerkers vooral met technologie willen werken die de zorgkwaliteit verhoogt en meerwaarde oplevert voor de cliënt/patiënt en dat de tijdsbesparing afhangt van de specifieke technologie. Naast tijdsbesparing geven medewerkers aan dat deze technologieën het werk mentaal en fysiek kunnen ondersteunen.

Onderzoek naar AI: Interactie tussen mens en technologie

Waar voorheen technologie met name werd ingezet voor de automatisering van routine-matige banen, zien we tegenwoordig dat kunstmatige intelligentie ook de banen van hoogopgeleide kenniswerkers verandert – zoals die van de advocaat, de medisch specialist en zelfs die van de onderzoeker.

Wij waren op de onderzoekersdag van Instituut Gak aanwezig omdat we recent een onderzoeksbeurs hebben gekregen van dit instituut. In ons project dat net gestart is gaan we twee jaar lang onderzoek doen naar het gebruik van kunstmatige intelligentie (AI) in het werk van hoogopgeleide kenniswerkers.

Analyseer ook op welke manieren het taakontwerp van medewerkers verandert bij het gebruik van slimme technologie

In ons onderzoeksproject bestuderen we hoe het werk van hoogopgeleide kenniswerkers verandert met de inzet van AI en vervolgens hoe de organisatie van het werk verandert. De onderzoeksvraag die centraal staat is: “Hoe ervaren werknemers de integratie van AI in hun werk en welke consequenties heeft dit voor de implementatie van AI op individueel, team en organisatieniveau?” Daarbij gaan we in op hoe het werk en de organisatie van het werk (werkpraktijken) zich aanpassen.

In het onderzoeksproject gaan we deze aspecten in de praktijk onderzoeken door onder andere binnen een ziekenhuis te bestuderen hoe AI-technologieën worden ingezet en met welke veranderingen van werkpraktijken dit samen gaat.

Daarbij zeggen we expliciet samengaan, aangezien er al te vaak wordt gesteld dat technologie tot verandering leidt. Dit zogenaamde technologisch determinisme is onvoldoende behulpzaam in het begrijpen hoe technologie het werk verandert en uiteindelijk kan bijdragen aan het oplossingen van problemen zoals personeelstekorten.

Tot slot: analyseer de invloed van technologie op het werk

Zoals gezegd is de krapte op de arbeidsmarkt volgens deskundigen geen tijdelijk fenomeen, maar een langdurige trend die we al jaren konden zien aankomen en die de komende decennia doorzet. Het is dus voor CHRO’s de hoogste tijd om hier structureel mee aan de slag te gaan – liever gisteren dan vandaag.
Verken daarom niet alleen hoe de functies in uw organisatie en de taken die daarbij horen kunnen worden geautomatiseerd, maar analyseer op welke manieren het taakontwerp van medewerkers verandert bij het gebruik van slimme technologie zoals kunstmatige intelligentie.

Wilt u weten hoe uw organisatie medewerkers kan betrekken bij HRM, technologie en innovatie? Neem dan contact op: m.renkema@utwente.nl

Bronvermelding*
1. Hirsch Ballin, E.M.H., Jaspers, A.P.C.M., Knottnerus, J.A., & Vinke, H. (2021). De toekomst van de sociale zekerheid: de menselijke maat in een solidaire samenleving. Den Haag: Boom Juridisch.
2. Tursunbayeva, A., & Renkema, M. (2022). Artificial intelligence in health‐care: implications for the job design of healthcare professionals. Asia Pacific Journal of Human Resources.

3. Buiting, M. (2022). Medewerker perspectief ten aanzien van de waargenomen bruikbaarheid van monitoring technologie op de psychogeriatrie afdeling van Marga Klompé; Kolsteeg, I. (2022). De houding van medewerkers met verschillende opleidingsniveaus in de somatische zorg bij Marga Klompé ten aanzien van arbeidsondersteunende technologie voor zorg op afstand. Schreuder, N. (2022). Medewerker perspectief op de inspanningsverwachting van wearables binnen de somatische zorg van Marga Klompé;

*Graag niet deze blog maar originele publicaties citeren.