Onderzoek Arbo Unie: eerder op gesprek verkort psychisch verzuim

‘Een onverwacht goed effect’, noemen ze de uitkomst van het statistisch onderzoek naar eerdere en frequentere spreekuren. “Vaak zie je heel kleine verschillen bij een nieuwe werkwijze, maar twee maanden is wel een significant cijfer”, aldus Roelen. “We willen werken met bewezen oplossingen en weten nu dat het werkt. Daarmee hebben we een spoorboekje voor bedrijfsartsen. We leveren ook tools om ze daarbij te helpen, zodat ze op tijd kunnen inplannen of doorverwijzen naar maatschappelijk werk of psycholoog.”

“Als je er vroeg bij bent, kun je mensen activeren en duidelijk maken dat ze zelf de sleutel in handen hebben”

De data van circa 3000 medewerkers, die al begeleid zijn, werden onder de loep genomen. “We wilden weten wat het met hen doet wanneer ze tijdig de gesprekken krijgen”, zegt Arends, Directeur Arbo Unie Kennisinstituut Werk en Gezondheid.

Tijdig activeren

De klachten van deze medewerkers hebben vaak te maken met een burn-out, overspannenheid en depressie. Roelen: “Zo’n twintig jaar geleden kwam dit vooral door stress vanwege het werk. Tegenwoordig is het meer een combinatie van werk en privé. Mensen kunnen moeilijk de balans daartussen vinden en hebben te drukke agenda’s.”

Hij vraagt zich af ‘of overbelasting wel een ziekte is’. “Wanneer na de diagnose burn-out iemand helemaal niet meer gaat werken, lost dat niets op. Als je er vroeg bij bent, kun je mensen activeren en duidelijk maken dat ze zelf de sleutel in handen hebben.”

“Werk als medicijn is vaak nog lastig te accepteren”

In plaats van werknemers naar huis te sturen in afwachting op betere tijden, is het volgens hem beter meteen vragen te stellen als: ‘Waar heb je stress van en kun je dat veranderen? Wat kun je nog en wat ga je nu anders doen?’ “Vaak is het een opsomming van dingen, en dan is het raadzaam oplossingsgerichte keuzes te maken.”

Obstakels

De mindset vormt een van de obstakels voor snelle re-integratie, stelt hij vast. “Ik hoor bijvoorbeeld regelmatig patiënten zeggen dat ze zich jarenlang het vuur uit de sloffen hebben gewerkt en dat ze nu aan zichzelf moeten denken. Maar ze moeten zich realiseren dat werken juist helpt om beter te worden. Werk als medicijn is vaak nog lastig te accepteren.”

De onderzoekers zien een gebrek aan kennis over psychische klachten bij werknemers maar ook binnen organisaties, waar dikwijls een taboesfeer hangt rond het onderwerp. Arends: “Daarom is iemand met psychische klachten naar huis sturen om pas zes weken later op een spreekuur bij de bedrijfsarts te komen een makkelijke keuze. Een eerder spreekuur is spannender, maar helpt de werknemer om weer overzicht te krijgen.”

Zestig dagen eerder herstel scheelt een organisatie dus 24.000 euro per verzuimgeval bij fulltime werknemers

Er is wel een belangrijk onderscheid tussen de benadering van fysieke en psychische kwetsuren, benadrukt zij. “Bij fysieke problemen kan een vroegtijdig gesprek juist averechts, medicaliserend, werken.”

Kosten besparen

Ze omschrijft het omgaan met psychische klachten binnen organisaties als ‘een taai proces’, dat van bovenaf aangezwengeld moet worden. “De urgentie moet echt vanuit de top worden gevoeld, en er moet in worden geïnvesteerd. Een CHRO kan dat op de kaart zetten. Maar dan moet je wel met alle betrokkenen openheid creëren en accepteren dat het soms niet goed gaat. 50 procent van de mensen komt immers een keer in de mentale problemen. Voor bedrijven móet mentale gezondheid wel een issue zijn, want het is bijna de helft van de reden van ziekteverzuim. Werkgevers realiseren zich vaak niet wat dat kost.”

“Iemand met een burn-out wordt pas beter als stressfactoren in het werk worden opgelost”

Die kosten zijn berekend. Lang (meer dan vijfweken) verzuim bestaat voor 42 procent uit psychisch verzuim, bij jongeren zelfs voor 50 procent, met een stijgende trend. De duur van psychisch verzuim is gemiddeld 214 dagen, en dat kost de werkgever zo’n 405 euro per dag. Zestig dagen eerder herstel scheelt een organisatie dus 24.000 euro per verzuimgeval bij fulltime werknemers.

Burn-out en arbeidsconflict

Burn-outklachten hebben nogal eens met de situatie op het werk te maken. De oplossingen liggen dan ook vaak op het werk, merkt bedrijfsarts Roelen, tevens hoogleraar Bedrijfsgeneeskunde, verzuim en werkfunctioneren aan het UMCG in Groningen. “Ook bij een arbeidsconflict moet snel actie worden ondernomen. Een van de leerdoelen van studenten Geneeskunde die bij ons stage lopen is: leer als arts onderscheid te maken tussen een burn-out en een conflict. Daar kom je niet achter door te vragen maar door te voelen hoe een gesprek loopt. Als iemand boos is, zal er een conflict spelen. Bij uitputting en hopeloosheid ligt een burn-out meer voor de hand.”

“HR-professionals en managers weten vaak niet dat herstel bij psychische problemen drie fases kent”

Wanneer beide problemen spelen adviseert hij een ‘twee-sporenbeleid’: zowel de burn-out aanpakken als het conflict oplossen. “Want vaak hebben die met elkaar te maken. Iemand

met een burn-out wordt pas beter als stressfactoren in het werk worden opgelost. Wacht dus niet met het oplossen van een conflict tot de burn-out over is.”

Gesprekken met leidinggevende

Niet alleen de inhoud van de gesprekken tussen werknemer en bedrijfsarts maar ook die tussen werknemer en leidinggevende zouden afhankelijk moeten zijn van de herstelfase waarin een werknemer verkeert, benadrukken ze. “Maar HR-professionals en managers weten vaak niet dat herstel bij psychische problemen drie fases kent”, zegt Arends. “In de crisisfase toon je als werkgever begrip, belast je de werknemer niet door bijvoorbeeld dagelijks te bellen en bied je structuur, onder andere door vaste contactmomenten af te spreken. Structuur draagt eraan bij dat ze uit de crisisfase komen, gemiddeld na twee tot drie weken. Dan is het in de tweede fase zaak om te oriënteren op wat op het werk heeft bijgedragen aan de overbelasting. In de derde fase worden oplossingen en werkaanpassingen toegepast in de praktijk.“

Opdrachten

De reden dat werknemers met psychische klachten in de eerste maanden van verzuim elke twee tot drie weken op het spreekuur bij de bedrijfsarts komen, heeft te maken met de opdrachten die zij meekrijgen. Bijvoorbeeld een weekschema maken in de crisisfase. Roelen: “Dan wil je twee weken later ook weten of dat gelukt is.”

Het werkt beter om eerst kleine problemen op te lossen, dat geeft de werknemer meer zelfvertrouwen en voldoening”

In de oriëntatiefase is de hersteltaak een overzicht maken van waar je energie van krijgt en wat energielekken zijn. “De werkgever kan helpen met inventariseren welke werkfactoren een rol spelen en opgelost zouden kunnen worden. Met die opdrachten krijgen werknemer en werkgever de regie. Ze geven de werknemer ook inzicht, want als er meer energielekken dan energiegevers in werk zijn, komen mensen tot een bezinning of ze dit werk nog wel willen doen.” In de toepassingsfase spreekt de medewerker bijvoorbeeld zijn of haar takenpakket af met de leidinggevende.

Roelen vindt de opdrachten niet belastend. “Ze zijn heel eenvoudig en er is vaak alleen pen en papier voor nodig.” Arends: “We beginnen ook nooit met het grootste probleem. Dat kun je beter even parkeren tot iemand mentaal sterker is geworden. Het werkt beter om eerst kleine problemen op te lossen, dat geeft de werknemer meer zelfvertrouwen en voldoening.”

Regie

Een persoonlijk spreekuur biedt de beste resultaten, ervaart Roelen zelf als bedrijfsarts, maar een online spreekuur kan een uitkomst zijn als reizen lastig is. “Een gesprek online binnen drie weken is beter dan een fysiek gesprek na zes weken. En we zien ook dat als het eerste spreekuur op tijd is, de andere spreekuren vaak ook op tijd volgen.”

“De werknemer gaat zich realiseren dat hij geen slachtoffer van ziekte is, maar zelf dingen anders moet gaan aanpakken”

Niet alle werkgevers staan te trappelen om deze dienstverlening van Arbo Unie, merkt Iris Arends. “Veel werkgevers willen graag zelf de regie houden op het verzuim en wachten tot de zesde week waarin volgens de wet een probleemanalyse moet worden gemaakt door de bedrijfsarts. Dat is bij psychisch verzuim niet handig, en het kost je uiteindelijk dus een hoop geld en productiviteit.”

Alles overziend concludeert Corné Roelen dat de regie die de werknemer neemt in het eigen herstel de belangrijkste reden voor het succes is. “De werknemer gaat zich realiseren dat hij geen slachtoffer van ziekte is, maar zelf dingen anders moet gaan aanpakken. De gemakkelijkste casus is wanneer een werkgever daarin meedenkt en meewerkt. Dan hoeft de bedrijfsarts alleen nog de vinger aan de pols te houden.”