Onderzoek UvA: een enkele medewerker volstaat om vooroordelen normaal te maken

Eén medewerker kan vooroordelen overdragen aan zowel collega’s als leidinggevenden. Zelfs door simpelweg sociale interacties te observeren, kunnen individuen deze vooroordelen overnemen.

“Wanneer iemand de interactie van een bevooroordeelde persoon met een groepslid bekijkt, vormt hij of zij onbewust dezelfde vooroordelen”

Dat blijkt uit onderzoek van psychologen van de Universiteit van Amsterdam (UvA), die voor het eerst laten zien dat observerend leren een belangrijk mechanisme is voor het vormen van vooroordelen. De resultaten zijn gepubliceerd in het wetenschappelijk tijdschrift Science Advances.

“Wanneer iemand de interactie van een bevooroordeelde persoon met een groepslid bekijkt, vormt hij of zij onbewust dezelfde vooroordelen”, aldus onderzoeker David Amodio van de Universiteit van Amsterdam, een van de initiatiefnemers van het onderzoek. “Waarnemers zijn zich er niet van bewust dat ze dit vooroordeel hebben opgepikt, maar hun vooroordelen zijn terug te zien in hun eigen gedrag.”

Onbewuste overdracht

Tijdens de experimenten bekeek een deelnemer aan het onderzoek de interacties tussen een acteur en meerdere leden van twee verschillende groepen. Bij de verschillende deelnemers varieerde de acteur in zijn vooroordelen naar de groepen, maar het gedrag van de groepsleden bleef altijd hetzelfde.

Wanneer de deelnemers later interacties hadden met dezelfde groepsleden, toonden ze een voorkeur die overeenkwam met het vooroordeel van de acteur. Bovendien waren de deelnemers zich er niet van bewust dat ze beïnvloed werden door de bevooroordeelde acteur. In plaats daarvan zagen ze slechter gedrag van groepsleden die interactie hadden met een bevooroordeelde acteur. Dit terwijl de leden van beide groepen zich dus hetzelfde gedroegen.

“De waarnemer gelooft dat zijn voorkeur is gebaseerd op objectief bewijs en dat hij of zij geen reden heeft om deze in twijfel te trekken of te controleren”. Volgens Amodio zijn de waarnemers niet bij machte om te negeren wat de acteur aan vooroordelen heeft doorgegeven. “Ze nemen deze vooroordelen mee alsof het hun eigen keuzes zijn. Ze zijn ervan overtuigd dat hun voorkeuren zijn gebaseerd op objectief bewijs, ze zien geen reden om hun oordelen in twijfel te trekken of te controleren.”

De schade van vooroordelen

Amodio benadrukt dat dit mechanisme schadelijk kan zijn in organisaties. Het beoordelen van medewerkers door leidinggevenden kan er funest door uitwerken. “Vooroordelen over vrouwen in bepaalde functies kunnen op die manier heel snel worden doorgegeven. Iemand die een vooroordeel heeft over een vrouw, kan zo’n oordeel al heel gemakkelijk doorgeven, zonder dat leidinggevenden zich daar bewust van zijn.”

Op die manier kunnen ook heel snel vooroordelen worden doorgegeven over mensen die tot bepaalde minderheden behoren, stelt Amodio. Behalve de morele schade kan dit mechanisme ook leiden tot schade in de productie. Vooroordelen kunnen gemakkelijk tot foute beslissingen leiden.

“Er kan al snel een ongefundeerd vooroordeel worden doorgegeven dat iemand matig presteert, terwijl die persoon in werkelijkheid goed presteert. Het omgekeerde is ook denkbaar: een positief oordeel over een collega die goed ligt, terwijl die in werkelijkheid niet zo goed presteert.”

Vooroordelen bestrijden

Vooroordelen kunnen door dit mechanisme razendsnel om zich heen grijpen, ontdekten de onderzoekers, en de organisatiecultuur vergaand beïnvloeden. Is daar iets tegen te doen?

“Een klein aantal mensen kan al voldoende zijn om een organisatiecultuur te beïnvloeden. Je kan dat zien als je kijkt naar de leider die overlegt met een medewerker over een bepaalde persoon. Let dan niet op de reactie van de leidinggevende, maar op de houding van de medewerker, want die draagt zijn indrukken over op de leidinggevende.”

Het bestrijden van vooroordelen die op deze manier worden overgedragen is lastig, zegt Amodio. “Omdat mensen zich niet bewust zijn dat ze vooroordelen overnemen door voorbeeldgedrag van een individu. Het is daarom belangrijk om oordelen over personen niet alleen op indrukken te baseren, maar ook op objectief meetbare informatie, bijvoorbeeld over productie en kwaliteit.

Dat kost inderdaad meer tijd, maar dat is soms nodig. Slechte beslissingen die op onbewuste vooroordelen gebaseerd zijn, kunnen schade berokkenen. Daar moet je voor openstaan en bereid zijn om je oordeel over anderen zo objectief en meetbaar mogelijk vast te stellen.”