‘Spreadsheets lossen HR-dilemma’s niet op’

Buitenplaats Amerongen ademt historie. Dat merken de bezoekers van de Leadership in HR Summit. Ze arriveren via een toegangslaan met statige rododendrons, betreden het bastion via een poort en bereiken daarna het voorplein van het zeventiende-eeuwse Kasteel Amerongen.

De genodigden verzamelen zich in het Koetshuis tegenover het kasteel. Vroeger groot genoeg voor een verzameling koetsen van de voormalige bewoners van het kasteel. En nu groot genoeg voor een gezelschap van tientallen CHRO’s en HR-directeuren van top 500 organisaties.

Volksfilosoof

Het gezelschap zit inmiddels in de plenaire zaal. De ensuitedeuren schuiven dicht als teken dat de summit gaat beginnen. Dagvoorzitter Tom van ’t Hek doet de opening en geeft de microfoon even later aan filosoof Bas Haring – of eigenlijk ‘volksfilosoof’, zoals hij zichzelf daarna voorstelt.

Haring werpt meteen de hamvraag op: wat is een dilemma? Deze vraag, die de rest van de dag vaker zal klinken, beantwoordt hij als volgt: “Een dilemma is een keuze waarmee je wordt geconfronteerd, waarbij alle keuzemogelijkheden slecht zijn.” In zijn definitie sta je dus voor het blok en moet je kiezen tussen twee kwaden.

Onvergelijkbare keuzes

Bij een dilemma zijn de keuzes die je hebt bovendien niet met elkaar te vergelijken. Haring: “Denk aan je routeplanner die je de keuze geeft tussen een route van 60 of 65 kilometer. Stel dat de langere route mooi is en de kortere route minder mooi. Dan zit je met twee onvergelijkbare keuzes: mooi is minder snel, maar snel is minder mooi.”

Die onvergelijkbaarheid kenmerkt ook dilemma’s in organisaties. “Mensen gaan dan spreadsheets bouwen om dingen vergelijkbaar te maken”, constateert de filosoof. “Maar door alles op een rij te zetten, kom je niet uit een dilemma. Daarvoor moet je namelijk goed voelen: wat voelt voor mij het best?”

Chocolademousse

Haring legt vervolgens uit hoe je in praktijk hiermee omgaat. Dat doet hij aan de hand van persoonlijke verhalen over grote en kleine dilemma’s. Zo vertelt hij hoe hij niet ver van Amerongen opgroeide, waarbij zijn moeder na uitstapjes in de buurt vaak kookte en zijn vader voor de toetjes zorgde.

“Wat wil je als toetje? Een appel of yoghurt?” vroeg zijn vader dan. “Beide vond ik niet lekker”, verklaart hij het dilemma. “Maar daarna deed mijn vader de koelkast open en pakte hij een chocolademousse voor mijn moeder. De les bij een dilemma is dus: check even of er andere opties zijn.”

Zorgvuldige formulering

Een andere les trekt Haring uit een gesprek dat hij voerde met Haagse politici. Dat ging over privacy versus veiligheid. Haring: “De vraag was of de overheid ten koste van privacy aan veiligheid mag werken. Het dilemma was dus: willen we privacy of veiligheid? Daarbij vonden ze het laatste het belangrijkst.”

Maar volgens de filosoof gaat het hier eigenlijk om een ander dilemma. “Het eigenlijke dilemma is: willen we een beetje meer veiligheid ten koste van een beetje minder privacy? De les is hier dus of het dilemma wel zorgvuldig is geformuleerd. Pas daarna kun je een keuze maken tussen twee moeilijke opties.”

Onderbuikgevoel

Maar hoe maak je dan zo’n keuze? Volgens Haring komt daarbij je onderbuikgevoel om de hoek kijken. Dat het niet altijd makkelijk is om daar bij te komen, bleek toen hij in een relatie voor een lastige keuze stond. Door het dilemma te visualiseren en de juiste vragen te stellen, kon hij toch de knoop doorhakken.

Zo blijkt maar eens dat spreadsheets niet heilig zijn, ook voor HR. Haring geeft als voorbeeld het dilemma tussen menselijkheid en ‘georganiseerdheid’ in organisaties. Hoe joviaal ga je met elkaar om? Een ander voorbeeld is de keuze tussen een plezierig leven of een leven waarin je van alles opoffert om veel dingen voor elkaar te krijgen.

Haring: “Als je echt voor een dilemma staat, dan geeft uiteindelijk maar één ding de doorslag: dat je je er goed bij voelt.”