Door Tjahny Bercx, Chief People & Performance Officer LeasePlan 

Twee paarden staan in een wei smakelijk te grazen van het op stapel gegooide hooi. Ze hebben een heerlijk leven, moeten af ten toe rond draven met kinderen van ouders die middels een soort hippisch sociaal vangnet zorg dragen voor de paarden door ze te onderhouden, te verzorgen en mogelijke rekeningen te betalen (Tegmark, 2018). De paarden hinniken middels een Forest Gump-achtige verhaallijn over de impact van technologische werkloosheid onder paarden als gevolg van de technologische vooruitgang op hun bestaan. 

Hun voorouders zijn als wild dier gedomesticeerd en door de eeuwen heen ingezet als arbeidskracht voor het voeren van oorlogen, het ploegen, hooien of rondjes draaien om een mijnbouwpomp aan te drijven. De stoommachines namen het werk over in de fabrieken en de postkoetsen werden vervangen door stoomtreinen.

Als machines onze fysieke en cognitieve vaardigheden vervangen, wat blijft er dan nog voor ons over? 

Ook de lichte rijtuigjes die later door hun voorouders werden getrokken zijn door de technologische vooruitgang vervangen door een met een verbrandingsmotor aangedreven auto (Gregory Clark, 2007). Toen er geen werk meer was werden de paarden massaal geslacht. Is dit ons voorland? Heden ten dage genieten paarden van een relaxt leven, en worden ingezet voor recreatie, sport, show en graslandbeheer. Dat zou ook ons voorland kunnen zijn…

Machines presteren nu eenmaal beter

Technologie heeft door de industriële revoluties heen altijd een centrale rol gehad op de arbeidsmarkt: vooral voor de fysieke capaciteiten van mensen. Machines leverden nu eenmaal betere prestaties. Maar met kunstmatige intelligentie als het nieuwe kapitaal (BeCoN Capital; zie De bionische organisatie) van de 21ste eeuw, kunnen ook cognitieve vaardigheden worden overgenomen. Als wij onze fysieke en cognitieve vaardigheden door machines laten vervangen, wat blijft er dan nog voor ons over? 

Humanoïde robots die de mensheid dienen, zoals in de door Alex Proyas geregisseerde film I, Robot. Of een door de econoom Erik Brynjolfsson voorgesteld digitaal Athene? Een luilekkerland waarbij robots worden ingezet voor al het werk en wij genieten van sporten, lekker gezellig eten, kunst kijken, een bioscoop of terrasje pakken of naar het strand gaan. Zoals de Romeinen die slaven inzetten om het werk te doen, zodat zij zelf konden genieten van het leven.

47% van de banen te automatiseren

Een in 2013 gepubliceerd onderzoek van C. Frey en M. Osborne The future of employment: how susceptible are jobs to computerisation? heeft een enorme discussie doen oplaaien over de impact van de technologische vooruitgang op de arbeidsmarkt. In dit onderzoek concluderen de onderzoekers dat rond 2030 van de Amerikaanse banen 47% een verhoogd risico loopt om geautomatiseerd of gerobotiseerd te worden of te zijn. 

M. Chui, J. Manyika en M. Miremadi hebben in een McKinsey-rapport van 2016 geconcludeerd dat 45% van alle huidige banen in de VS met de huidige technologie geautomatiseerd kan worden. In 2018 schatte de OESO (Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling) dat 14% van de banen in de OESO-landen in gevaar is (Stefan Buijsman, 2020). Eén ding is zeker, om mijn eigen relevantie te vergroten kan ik mij beter laten omscholen tot recreatie-therapeut, personal trainer of yogaleraar. De kans dat deze functies worden gerobotiseerd is volgens het onderzoek van Frey en Osborne slechts 0,0028%. 

Om mijn relevantie te vergroten kan ik mij beter laten omscholen tot recreatie-therapeut of yogaleraar

Ondanks dat u inmiddels wel zult begrijpen waar technologische werkloosheid op doelt, toch nog even de formele formulering volgens The Oxford Dictionary of Economics: werkloosheid als gevolg van technologische vooruitgang. Dit begrip staat de laatste jaren vol in de schijnwerpers bij pessimisten én optimisten. 

Ik begrijp het wel. De huidige industriële revolutie kent zoveel technieken. Denk aan IoT, AR, VR, 3D printen, blockchain, AI, robotica, platformisering, nano-technologie, bio-technologie, machine leren, drones…. Bij de juiste kruisbestuiving van de fysieke en cognitieve taken kunnen zo ongelofelijke prestaties tegen de laagste kosten worden geleverd en topservice digitaal worden aangeboden. De pessimisten geloven dat over een aantal jaren miljarden mensen volslagen overbodig zullen zijn terwijl de optimisten een toekomst zien waarbij automatisering nieuwe banen zal genereren en meer welvaart zal brengen (Yuval Noach Harari, 2018). 

Creëren van nieuwe banen

Wetenschappers verschillen intussen enorm van mening inzake de causale relatie tussen werkloosheid en technologische vooruitgang (Riccardo Campa, 2018). De voorgaande industriële revoluties hebben namelijk nooit geleid tot technologische werkloosheid. Zo gingen onze voorouders van het agrarische land naar de fabrieken en de daarop volgende revoluties was er de beweging van fabrieken naar de dienstensector. Wij hebben als mensheid altijd onze weg gevonden in het vinden en creëren van nieuwe of andere banen. 

Toch maakt deze vierde industriële revolutie of industrie 4.0 of connectivity-revolutie vele tongen los met betrekking technologische werkloosheid. Vooral het feit dat het wetenschappers in de laatste decennia is gelukt om de mens te hacken vanuit een neurowetenschappelijk en gedragswetenschappelijk optiek (Yuval Noach Harari, 2018) en op zodanige wijze via kunstmatige intelligentie onze cognitieve taken kunnen worden overgenomen is toch wel beangstigend. 

Industriële revoluties hebben nooit geleid tot technologische werkloosheid, maar geldt dat ook voor de volgende?

Het is ook niet verwonderlijk, als je goed in de diverse kranten, bladen, studies enzovoorts tussen de regels doorleest, worden er steeds vaker banen geschrapt als gevolg van technologie. Op luchthavens staan steeds meer machines om koffers in te checken, binnen winkels is de opmars van zelfbedieningskassa’s niet meer te stuiten, zelfrijdende trucks en auto’s is slechts nog een kwestie van tijd, robots worden ingezet voor het desinfecteren van ruimten in onder meer ziekenhuizen (Thor UVC) en zo kan ik pagina’s vol schrijven over deze technologische ontwikkelingen. 

Laat staan de nog komende doorbraken in technologie. Zo zijn wetenschappers er recent in geslaagd om een atoom en een molecuul in een kwantummechanische verstrengeling te brengen, een belangrijke stap richting de kwantumcomputer. Of het onlangs verbroken snelheidsrecord op internet, waarbij een snelheid van 44.2 terabits per seconde is gehaald. 

Overstekend kind

In een split second kan je 1000 HD films downloaden of heel Wikipedia verplaatsen. Goed toepasbaar voor bijvoorbeeld zelfrijdende auto’s waarbij de reactietijd van het software voor het analyseren en handelen bij bijvoorbeeld een overstekend kind vele malen sneller zal zijn dan die van de mens (Robin Rotman, 2020).  

De werkloosheid als gevolg van technologische vooruitgang lijkt vooralsnog een wetenschappelijke discussie. De overheid is weliswaar bezig met diverse onderzoeken, maar een visie of echt beleid lijkt nog ver weg. In diverse artikelen lees ik dat de overheid niet genoeg kennis heeft van het nieuwe kapitaal. Dat is zorgelijk. Dit blijkt overigens ook uit een recent verschenen rapport van de tijdelijke commissie Digitale Toekomst: Naar meer parlementaire grip op digitalisering (2020). 

At stake is nothing less than what sort of society we live in and how we experience our humanity 

Uit dit onderzoek komt naar voren dat de politiek sturing zou moeten geven aan de digitalisering maar dit onvoldoende lukt: “de tweede kamer heeft er nog niet veel kennis over verzameld”. De impact van de alsmaar en voortdurende technologische vooruitgang zal ook een breder debat moeten starten over in wat voor samenleving wij willen leven. Naar mijn mening moeten wij dit vooral ook doen met onze kinderen. Batya Friedman, professor aan de universiteit van Washington zei heel toepasselijk: “At stake is nothing less than what sort of society we live in and how we experience our humanity”. 

Anarchie

Hoe zit het dan met de verantwoordelijkheid van onze ondernemingen inzake de implementatie van technologie en de impact op onze medewerkers? Je kan toch niet medewerkers op wiens schouders wij decennia lang hebben gestaan zomaar massaal op straat zetten? Dit kan alleen tot anarchie leiden waarbij zoals in de 19de eeuw een sociale beweging (de luddieten) zich verzette tegen industriële en technologische ontwikkelingen. John Maynard Keynes noemde de technologische werkloosheid a new disease. Maar was er wel van overtuigd dat de mensheid zijn economische probleem zal oplossen (Keynes 1963).

Hoe zit het met de verantwoordelijkheid van onze ondernemingen voor de impact van technologie op onze medewerkers? 

Ook Stefan Buijsman (AI, 2020) is overtuigd dat de meeste banen nog wel een tijdje blijven bestaan: “Banen zullen zeker veranderen, omdat computers steeds meer contextloze, routinematige taken over kunnen nemen. Maar er blijft meer dan genoeg werk over voor mensen”. Maar de inhoud verandert wel degelijk en het vraagt voor met name het zittend personeel een vaardigheidstransformatie naar bekwaamheid in de omgang en gebruik van technologie (Technology Proficiency) en de vaardigheid om data te analyseren, evalueren, organiseren en om te zetten in bruikbare informatie (Information Literacy). 

Bangmakerij

Het lijkt er op dat veel van onze (jullie!) medewerkers geen idee hebben van wat de impact kan zijn van de technologische vooruitgang of het nieuwe kapitaal op hun toekomstige functie en functioneren. En dat is niet vreemd omdat vrijwel niemand het precies weet. In boeken en artikelen wordt veel gespeculeerd en is er – vind ik persoonlijk – ook veel bangmakerij, maar een (unaniem) antwoord is er niet. 

Uit een recente enquête, de Edelman Trust Barometer, is gebleken dat 61% van de ondervraagden vindt dat de technologie de wereld te snel verandert (Nick Kivits, 2020). Dit gecombineerd met een gebrek aan kennis van wat de huidige technische vooruitgang betekent, leidt ertoe dat velen het vooral over zich heen laten komen en daarin schuilt naar mijn mening een groot gevaar, dat technologische werkloosheid in de hand werkt. 

Wij moeten ingrijpen 

In mijn eerste column benoemde ik het begrip employ agility: het bewustzijn en het vermogen van zowel organisaties als medewerkers om snel te kunnen reageren op veranderingen en daardoor waarde te kunnen blijven toevoegen (PWC, 2015). Onder dit begrip kunnen talrijke initiatieven worden geïntroduceerd of worden opgepakt en uitgevoerd door zowel (jullie) organisatie en (jullie) medewerkers. Ik noem er een paar: 

• (Re-)imagination: Verbeelding kan helpen visualiseren hoe een bepaalde functie door digitalisering in bijvoorbeeld 2025 er uit zou kunnen komen te zien. In mijn organisatie zijn wij recentelijk met zo’n programma begonnen. Via visualisatie proberen wij de transformatie van analoog naar digitaal weer te geven, wat het voor de inhoud van de functie betekent, en welke vaardigheden daarbij wordt verwacht en hoe deze worden uitgelegd. Future of my work is immers interessanter dan het abstracte future of work. Daarna volgt een dialoog met de medewerkers. 
   
• Understand Technology: Onlangs zijn wij in onze organisatie begonnen met de zogenaamde Digital Summer School. Tijdens deze summer school geven wij onze 8000 medewerkers wereldwijd inzicht in de essentie van de 4de industriële revolutie en de sterk in ontwikkeling zijnde technologieën zoals IoT, AI, robotics, 5G en meer. Daarnaast sturen wij maandelijks e-learning-tips met verwijzing naar technologische learnings op linkedin of andere learning-eco-systemen. 
   
• Understand impact of technology: Ook is het goed om nu na te denken en vooral uit te leggen wat de vaardigheden van de toekomst zijn. Tegen medewerkers roepen dat data literacy een toekomstige vaardigheid is roept meteen vragen op, althans voor zover men hier überhaupt al naar luistert: “It doesn’t ring a bell”. Ze hebben geen clou van wat dit betekent. 
   
• Take responsibility: Vanuit de optiek van Corporate Social Responsibility (CSR) kan een bredere dialoog worden gestart over de zingeving van technologie voor en door de onderneming en onze maatschappij. Hierbij worden onze medewerkers bewust gemaakt van hun relevantie, waarbij zij/wij moeten zorg dragen dat zij/wij niet in dienst komen te staan van technologie, maar dat de technologie in dienst staat van de mensheid (H. Schnizler, 2020). Erik Brynjolfsson (directeur MIT) zei: “We need to work aggressively to make sure technology matches our value”.

Het is belangrijk dat onze en jullie medewerkers op een intellectueel overtuigende en emotioneel aantrekkelijke wijze de mogelijke impact van de technologische ontwikkelingen en de benodigde toekomstige vaardigheden internaliseren. Alleen dan zullen zij bereid zijn om te veranderen. Daarin hebben wij een gedeelde verantwoordelijkheid. Als dit niet gebeurt, dan volgt onherroepelijk technologische werkloosheid.

Dit geldt ook voor jou en mij.

Tjahny Bercx draagt op frequente basis bij aan CHRO.nl met persoonlijke columns en artikelen over HR-onderwerpen. Als Chief People & Performance Officer is hij werkzaam bij LeasePlan, waar hij in 2005 begon als SVP HR Legal & Compliance. Daarna was hij onder meer CEO bij LeasePlan Mexico en LeasePlan Brazilië. Eerder werkte hij als VP HR bij ING Barings en bij KLM. Tjahny begon zijn loopbaan als marineofficier, heeft onder meer een master in psychologie, voltooide een MBA aan Keele University en schreef verschillende HRM-boeken.