Veranderen kent meer dan één tempo: de kunst van polyritmisch veranderen

Dit jaar ben ik begonnen met een lang gekoesterde wens: drummen. Eens in de twee weken heb ik les. De basisritmes uit pop- en rockmuziek had ik – al zeg ik het zelf – vrij snel onder de knie. Dus ben ik langzamerhand aan het kijken naar complexere muziek. Progressieve rock is daar een voorbeeld van. Het is muziek waar ik zelf ook graag naar luister. En dan kom je in de wereld van polyritmes – oftewel, met je beide handen en je beide voeten vier verschillende ritmes tegelijkertijd drummen. Het vereist al mijn concentratie en een ander tempo van leren.

Wat dit met organisatieverandering te maken heeft? Meer dan je denkt. Organisaties struikelen namelijk zelden over gebrek aan ambitie. Wel over het tempo waarin ze die ambitie proberen waar te maken. Meer specifiek: we proberen in één tempo te veranderen. Ik denk dat het tijd is voor polyritmisch veranderen.

Waan van de dag

We kennen het allemaal: de wil om te vernieuwen is er, er liggen goede ideeën, het MT heeft net nog uitgesproken dat het ‘nu echt tijd is voor verandering’… maar dan is er weer een brandje dat geblust moet worden, een klant die voorrang krijgt, of gewoon de drukte van alledag. En dus verandert er… weinig. Voor echte verandering is mijns inziens iets anders nodig.

Echte verandering is complex, verfijnd, groots en mooi. Het draait de schroefjes van de bouwstenen en onderliggende principes van alle systemen waar de organisatie op is gebouwd iets losser. Echte verandering zet zaken in beweging op allerlei lagen. Allen met een eigen tempo.

Snel krijgt alle aandacht, langzaam heeft alle macht

Laat me je voorstellen aan Steward Brand. Deze Amerikaan schreef een boek getiteld The Clock of The Long Now. In zijn optiek, zo schrijft hij, kent de wereld zes tempolagen. Waar tijd verstrijkt, waar verandering komt en gaat, en waarmee we de wereld ordenen. Van de snelle laag van ‘mode’ (waarbij ‘mode’ breder is dan alleen kleding – het gaat over wat ‘in de mode’ is, of dat nu kleding, technologie of een online filmpje is) naar ‘natuur’ (de laag die veranderingen in het milieu, klimaat, en geologische verschuivingen omvat).

Zes lagen met een eigen tempo, waarbij de eerste drie snellere een andere functie hebben dan de laatste drie trage lagen:

“Snel leert, traag herinnert.

Snel stelt voor, langzaam ordent.

Snel is discontinu, langzaam is continu.

Snel krijgt al onze aandacht, langzaam heeft alle macht.”

Het is bijna poëzie, hè?

En dit zette mij aan het denken…

Zes tempolagen van verandering

Zou er sprake kunnen zijn van tempolagen binnen een organisatie(verandering)? Ik denk het wel. Geïnspireerd door het werk van Steward Brand ontwikkelde ik een eigen versie van zes tempolagen. Elke laag heeft een eigen snelheid, ‘energie’ en impact. Dit zijn ze:

1 Operatie – voorwaartse energie

De laag van de actie: waar we ook aan werken, het moet concreet, het moet snel, het moet nu. Hier stropen we de mouwen op. Hier staan we met de poten in de klei (met soms een dag op de hei). Gekenmerkt door een voorwaartse energie waardoor we dingen gedaan krijgen.

2 Ontwikkeling – creatieve energie

Hier werken we aan verbetering en innovatie. Denk aan brainstorms, pilots, verbetertrajecten of innovaties die voortkomen uit een R&D-afdeling. Het is de laag waar vanuit creatieve vernieuwing geboren wordt – mits er ruimte is om te experimenteren.

3 Businessmodel – ordende energie

Deze laag dicteert de samenhang waarop kennis, informatie, geld en prioriteiten door de organisatie stroomt. Het businessmodel is de link tussen de dagelijkse activiteiten en de langetermijnorganisatiedoelen van de organisatie. Een verandering in deze laag is een verandering in de ordening van de organisatie.

4 Bestuur – sturende energie

Het bestuur is, net als in Brands originele ordening, in mijn ogen de vierde – en trage – tempolaag. Hier wordt koers bepaald, visie gevormd, richting gegeven. Sturing is niet: “Wat gaan we morgen doen?”, maar: “Wat willen we over vijf jaar betekenen – en hoe gaan we daar komen?”

5 Cultuur – vormende energie

Cultuur is de laag van verhalen, waarden en rituelen – die tot uiting komen in de eerste tempolaag in ons gedrag en onze interacties. De verhalen, waarden en symbolen op de vijfde tempolaag vormen samen als ‘cultuur’ het collectieve geheugen en identiteit van de organisatie.

6 Ziel – wakende energie

Heeft een organisatie een ziel? Ik weet het niet. We praten er nooit zo over. Maar er is iets in organisaties dat sterker is en minder veranderlijk dan cultuur. Als de ziel uit de organisatie is, is de organisatie niet meer. De ziel van de organisatie waakt en bewaakt. Rustig deinend op het allerlaagste tempo.

Collegereeks Cultuurverandering en gedrag

In samenwerking met TIAS School for Business and Society biedt HR Academy je inzicht in cultuur en gedrag in organisaties. Door een combinatie van wetenschappelijke inzichten en praktijkgerichte interventies krijg je concrete handvatten om gedrag effectief te sturen en duurzame cultuurveranderingen binnen je organisatie te realiseren.

Meer informatie

Tempo houden

Veranderen doe je op al die lagen tegelijk – maar telkens in een eigen tempo. In veel organisaties domineren echter de eerste twee lagen. Om de kern van verandering te raken, is dat niet voldoende. Succesvolle organisaties leren polyritmisch te bewegen: ze combineren snelle en langzame veranderingen.

Het is interessant te beseffen dat de zes tempolagen niet zozeer over tijd handelen. De tempolagen gaan bovenal over tempo, over aanpassing, over verandering, over balans. Over goed luisteren.

Als je het concreet wilt maken, helpt het – als start – om jezelf en je team langs de zes lagen te bevragen:

1. Operatie: Waar werken we hard, maar raken we uitgeput?
2. Ontwikkeling: Welke ideeën krijgen geen tijd of ruimte om te rijpen?
3. Businessmodel: Welke aannames over ‘hoe het werkt’ zijn toe aan herziening?
4. Bestuur: Waar kiezen we te vaak voor kortetermijndenken?
5. Cultuur: Welke verhalen houden ons vast in oud gedrag?
6. Ziel: Wat is onvervreemdbaar van ons? Wat mógen we niet verliezen?

Vanuit de antwoorden op die vragen – of de nieuwe vragen die ze oproepen – kun je weer veranderen. En opnieuw luisteren, balanceren, acteren op verschillende tempolagen, telkens zorgend dat je met elkaar nog wel in de maat blijft. Net drummen, dat polyritmisch veranderen.

Het is tijd voor verandering. Graag nu. En daar hebben we alle tijd voor.

LEES OOK: Boek van de maand: De Veranderfilosoof