Vijf zelfreflectie-stappen helpen leiders woede, verwarring en angst de baas te blijven

Een marketingdirecteur van een groot cosmeticabedrijf ontplofte toen zijn team voorzichtig vertelde over onrust die een herstructurering veroorzaakte, waar de directeur leiding aan gaf. De man werd alleen maar bozer toen een paar teamleden de boodschap poogden te nuanceren. Toen hij bedaard was, lukte het hem niet meer om de discussie in het team te hervatten. Niemand zei veel, er vielen ongemakkelijke stiltes, oogcontact werd vermeden. Ook met de nodige positieve aanmoedigingen lukte het niet de sfeer ten goede te keren.

Veel leidinggevenden hebben ooit in hetzelfde schuitje gezeten: het verwerken van tegenstrijdige informatie, het managen van behoeften en eisen en het beheersen van gevoelens die voortkomen uit verantwoordelijkheid, druk en complexiteit van het leiderschap. Val je als leider uit je rol, dan doet je team hetzelfde. 

Beheersen van de dissonantie van het leiderschap

Het succesvol en effectief managen van anderen vereist het beheersen van de dissonantie van het leiderschap, zo betoogt Ben Bryant, hoogleraar Leiderschap en Organisatie bij de Zwitserse business school IMD (International Institute for Management Development). Of een leider erin slaagt om een gezonde balans te vinden in alle tegenstrijdigheden van het leiderschap, wordt bepaald door de mate waarin de leider zelfreflectie kan opbrengen.

Er zijn volgens Bryant nogal wat leiders die dit niet kunnen opbrengen. Zij inspireerden hem om een beknopte gids voor zelfreflectie bij leiders samen te stellen. Mede om een aantal misverstanden over zelfreflectie uit de weg te ruimen.

Zelfreflectie, zo betoogt de Zwitserse hoogleraar, betekent niet dat een leider zich beter gaat voelen over de dagelijkse complexiteit van leidinggeven. Negatieve emoties zullen er blijven en de moeilijkheid van het leiderschap ook. Maar zelfreflectie helpt volgens Bryant wel om grillig gedrag te reguleren. In alle verwarring wordt het gemakkelijker om het evenwicht te hervinden en anderen te helpen om dat ook te doen. 

In de gids voor zelfreflectie beschrijft Bryant vijf stappen, gebaseerd op onderzoek dat hij als hoogleraar uitvoerde en zijn ervaringen met leiders. 

Stap 1: Merk op wat je opmerkt

De eerste stap is bewustwording van de eigen gedachten en gevoelens. Veel emotionele leiders wijzen naar hun omgeving, zoals medewerkers, collega’s of andere leiders, alsof die de aanstichters zijn van de emoties.

Veel leiders hebben de neiging om ongemakkelijke situaties recht te buigen, wat vaak een averechts effect heeft. Beter is het als een leider zich bewust wordt van de eigen gevoelens en zich afvraagt waarom die er zijn. Als een leider de eigen emoties erkent, wordt het gemakkelijker om niet geforceerd aan te dringen op normalisatie van de situatie. 

Stap 2: Voel emotie voordat je erover nadenkt

Sommige leiders nemen zich voor om zich te beheersen. Ze laten dat boze mailtje nog even liggen voordat ze het versturen, ze lopen een blokje om voor ze geladen een vergadering bijwonen. Maar het beteugelen van emoties is een camouflage van angst, verwarring en frustratie.

Emoties horen er nu eenmaal bij, ze moeten worden verwerkt en begrepen. Het onderdrukken ervan tast logica en rationaliteit aan. Onderzoek van de eigen emoties brengt irrationaliteit aan het licht. Begin zelfreflectie daarom met het voelen van de emotie in plaats van met denken. 

Stap 3: Trek eigen verklaringen voor je gevoelens in twijfel

Wees op je hoede als je denkt je emoties te kunnen verklaren. Probeer in plaats daarvan de verschillende dingen bloot te leggen die verschillende gedragingen en reacties veroorzaken. Vraag je af waar je op  hoopte en welke behoefte je probeerde te vervullen. Blijf niet te lang tevreden met welk antwoord dan ook. Alles heeft meerdere oorzaken in leiderschap.

Stap 4: Identificeer je voorspelbare patronen

Wie dieper gaat nadenken over zichzelf, stuit op vaste ideeën of veronderstellingen. Ga na welke gewoonten, routines, scripts of rollen je in de loop van de tijd hebt ontwikkeld. Die uiten zich voorspelbare patronen. Stel jezelf de vraag waar ze vandaan komen. Bepaalde gewoonten of routines zijn ankers om vast te houden aan gevoelens en reacties. Vraag je af of je eraan vast wil houden of niet.

Stap 5: Maak een bewuste keuze: accepteren of veranderen

Krijgt een leider het volle besef over de betekenis van de eigen emoties, dan zijn meer bewuste keuzes mogelijk. Het vermogen groeit om de baas te worden over reacties en gedrag die voortkomen uit emoties. Impulsief reageren is dan niet meer nodig en staat de leider niet meer in de weg.