“Volatiele omgeving vraagt om creatief leiderschap”

Blog: wonderformule voor creatieve productieve medewerkers
Creatief leiderschap is volgens professor Gerard Puccio, hoofd van het International Center for Studies in Creativity aan de Buffalo State University, noodzakelijk om succesvol te zijn in een complexe en volatiele wereld. “Door bewust creatief te denken, daag je jezelf uit om dingen te ontdekken en een fantastisch idee te implementeren.”

Unieke menselijke kwaliteit
Puccio omschrijft creatief leiderschap als een vorm van leiderschap die een groep, organisatie of land helpt in een nieuwe richting te bewegen. Volgens de hoogleraar is creatief leiderschap een persoonlijke kwaliteit die mensen in staat stelt om flexibeler te handelen en in turbulente en ambigue omgevingen te werken. In de optiek van Puccio is er dan ook een belangrijk verschil tussen leiderschap en management. “ Leiderschap gaat niet om je positie in een organisatie, maar om de invloed die je uitoefent, ongeacht je plaats in de organisatie. Leiders zijn katalysatoren voor verandering. Leiders omarmen creatieve denkprocessen van henzelf en anderen”, aldus de Amerikaan.
Creativiteit is voor Puccio wat de mensheid  onderscheidt van andere diersoorten. In zijn TedX-talk vraagt de professor de zaal een tijger in te beelden. “Stel dat deze tijger agressief is en het op jou gemunt heeft. Zou het zin hebben om weg te rennen? Ik denk het niet. Zou een potje worstelen met de tijger uitkomst bieden? Ik denk het niet. Van nature zijn wij niet heel sterk, snel en we kunnen ook niet vliegen”, zegt Puccio. Desondanks is de mensheid in staat gebleken om in een vijandige omgeving te overleven door constant op creatieve wijze op haar omgeving te reageren.
Sneller reageren in een volatiele omgeving
Organisaties moeten steeds sneller reageren, stelt Puccio. “De levenscyclus van een product is circa 5 tot 10 jaar. Binnen die tijdspanne ondergaat een product tegenwoordig een fundamenteel redesign. In de technologische sector is dit zelfs 6 tot 12 maanden”, aldus Puccio. Om in dit moordende tempo mee te kunnen is het volgens de Amerikaan noodzakelijk dat leiders en organisaties een creatieve mindset hebben.
Creativiteit lastig trainbaar?
“Uit een onderzoek onder Amerikaanse HR-managers blijkt dat zij creativiteit als een van de belangrijkste vaardigheden zien. Tegelijkertijd is creativiteit volgens de HR-managers de vaardigheid die het lastigst te ontwikkelen is”, aldus Puccio. Het goede nieuws is volgens Puccio dat creativiteit inherent is aan de mens. “We hebben allemaal inlevings- en inbeeldingsvermogen. De mate waarin we dat van nature hebben verschilt misschien, maar het is aanwezig en kan ontwikkeld worden”, stelt de professor. Volgens hem wordt creativiteit echter vaak in de weg gezeten door onderwijs, socialisering en conformisme. “Natuurlijk hebben organisaties regels, gedeelde waarden en procedures nodig. Maar wanneer we ons hier te sterk op focussen blokkeert dit verandering en vooruitgang”, denkt Puccio. “Om baanbrekende veranderingen te kunnen realiseren, moet je eerst de ruimte bieden en nemen om veel ideeën te genereren. En als je vernieuwende ideeën hebt bedacht, helpt het om in oplossingen te denken over hoe je ze tot wasdom kunt laten komen. Probeer niet meteen drempels op te werpen, maar stel je oordeel uit en ontwikkel de ideeën eerst verder. Het is gemakkelijker een bijzonder plan in een later stadium te temmen dan een doorsnee plan te verbijzonderen.”
 
Professor Gerard Puccio

De professor stelt dat creativiteit te ontwikkelen is via trainings- en coachingsprogramma’s. Anneke Veenendaal-de Kort, zelfstandig communicatie-adviseur en auteur van Verandering van Spijs, beaamt dat. Zij volgde diverse trainingen creatief denken in Nederland en volgt op dit moment de Master Creativity & Change Leadership aan de universiteit van Puccio. Ze ziet al jaren haar creativiteit groeien door het te blijven trainen. “Ik zie twee belangrijke voordelen van het bewust trainen van creativiteit. Ten eerste word je vloeiender in het genereren van ideeën en wordt het eenvoudiger om weg te stappen uit de voor jezelf bekende kaders en oplossingen. Ten tweede leer je bijzondere ideeën te selecteren en om te buigen naar bruikbare ideeën zonder de creativiteit te verliezen.”
Wanneer bedrijven geen (of weinig) tijd hebben om creativiteit van de medewerkers te trainen, is het zaak om creatieve mensen binnen te halen. Maar hoe beoordeel je of een potentiële werknemer creatief is? “De gemakkelijkste manier is heel eenvoudig. Je kijkt of ze een geschiedenis hebben in het produceren van nieuwe ideeën. In de Verenigde Staten wordt het steeds gebruikelijker om tijdens sollicitatiegesprekken te vragen: “wat waren jouw nieuwe ideeën? Daarnaast kun je vragen of ze al ideeën hebben voor jouw organisatie”. Verder is de houding van de potentiële werknemers een goede indicator. “Staat hij of zij open en onbevooroordeeld tegenover nieuwe ideeën en is deze persoon ‘playful’?”, vertelt Puccio. Ten slotte komt het aan op het denkvermogen en inbeeldingskracht. “Kan de kandidaat snel en origineel denken?”
Creëer een creatief klimaat
In de optiek van Puccio is het noodzakelijk dat bedrijven een klimaat creëren waarin creativiteit kan gedijen. “Een speelse omgeving waarin ruimte is voor nieuwe ideeën en plannen. Bovendien is het belangrijk dat mensen niet direct veroordelend reageren op nieuwe ideeën. Je moet elkaar de ruimte gunnen”, meent de Amerikaan. “De bedrijfscultuur is voor een groot deel gelinkt aan leiderschap. Leiders zijn diegenen die de toon zetten. Leiders moeten flexibiliteit en experimenten waarderen en medewerkers de ruimte bieden om te falen. Wanneer mensen niet de ruimte krijgen om te falen gaan ze op safe spelen”, vertelt Puccio.
Dit betekent volgens de professor niet dat een platte organisatiestructuur noodzakelijk is. “Creativiteit kan bestaan in een hiërarchische organisatie. Hiërarchie is niet meer dan een organisatiestructuur. Leiderschap is iets anders dan een titel op een visitekaartje”, betoogt de Amerikaan. Veenendaal-de Kort: “De crux zit hem in samenwerking. Creativiteit ontstaat daar waar mensen samenwerken. Te vaak wordt er in de boardroom nog een plan gesmeed zonder overleg met de rest van het bedrijf. Zodra zij dan de bestuurskamer uitstappen blijkt het personeel niet mee te gaan in de bedachte oplossing. Dit kun je ondervangen door uiteenlopende mensen aan elkaar te koppelen of te werken met open platformen”, zegt Veenendaal-de Kort.
Zij stelt dat het zelfs nuttig kan zijn om alle medewerkers te dwingen om actief een bijdrage te leveren aan de creativiteit van de organisatie. De vraag blijft of iedereen zich hier prettig bij voelt of zichzelf hier capabel toe acht. De oplossing volgens Veenendaal-de Kort? “Ga op zoek naar de creativiteit die bij jou past. Dat creativiteit alleen gaat over een ideeëngenererend vermogen is een misverstand. Creativiteit zit in elke fase van verandering. Ga bij jezelf na of je het meest inventief bent in het achterhalen van de vraag achter de vraag, ideeën genereren, deze door te ontwikkelen tot bruikbare ideeën of al je creativiteit inzetten voor het implementeren van de bijzondere plannen. Het een is niet beter dan het ander. Kies waar je energie naartoe gaat en neem op eigen creatieve wijze de leiding.”