Voor vrouwen in de top werkt een verplicht quotum en faalt de vrijwillige aanpak

Op 1 januari 2022 ging het diversiteitsquotum in voor raden van commissarissen in. Een nieuwe benoeming in de raad van commissarissen (rvc) van beursgenoteerde bedrijven moet streven naar een meer evenwichtige man-vrouwverhouding. De resultaten van deze bepaling zijn binnen. Het verplichte quotum heeft op de korte termijn geleid tot een evenwichtigere man-vrouwverdeling, zonder in te boeten op de kwalificaties van de rvc-leden of vaak een beroep te doen op dezelfde groep vrouwen. Er is dus voldoende vrouwelijk bestuurlijk talent beschikbaar.

Dat constateert het Centraal Planbureau in een vorige week gepresenteerd rapport. Voor 2017 had 35 procent van de beursgenoteerde bedrijven een rvc met minimaal een derde vrouwelijke toezichthouders.

Hardnekkige mythe

In 2022 was dat percentage gegroeid tot 82 procent dankzij het verplichte quotum. Ook de hardnekkige mythe dat slechts een klein groepje vrouwen de aanwezige commissariaten zouden moeten verdelen is doorgeprikt. Er bestaat geen Golden Skirts, een min of meer vrouwelijke variant van het Old Boys Network. Er is voldoende vrouwelijk talent voor de rvc.

Bij grote vennootschappen zonder beursnotering is het beeld anders. Daar geldt geen verplichte aanstelling, maar een streefcijfer (vrijwillige inspanning). Een derde van de bedrijven telde voor 2017 minimaal een derde vrouwelijke commissarissen. In 2022 was dat aandeel toegenomen tot 43 procent. Een verplicht quotum werkt derhalve beter dan een vrijblijvend streefcijfer, zo concludeert het Centraal Planbureau.

Buitenlandse commissarissen

Leeftijdsverschillen binnen de rvc van voor en na de invoering van het quotum lopen amper uiteen. Hetzelfde geldt voor de aanwezigheid van buitenlandse commissarissen. Ook dat aandeel is niet veranderd na invoering van het commissaris-quotum. Zowel voor als na de invoering van het quotum bestaat de rvc uit ongeveer een derde uit buitenlandse commissarissen.

“Het quotum heeft, sinds de aankondiging van de wet in 2020, geleid tot een stijging van 38 procentpunt in de kans dat het aandeel vrouwen in de rvc van beursgenoteerde bedrijven in 2022 boven een derde ligt”, schrijft het Centraal Planbureau. “In de controlegroep veranderde deze kans beperkt. We vinden binnen de beursgenoteerde bedrijven geen significante andere effecten op de kenmerken van de rvc of op de kwalificaties en karakteristieken van de individuele commissarissen.”

Felle weerstand tegen het vrouwenquotum

Lange tijd was er in de top van het bedrijfsleven felle weerstand tegen een verplicht quotum om vrouwen te benoemen in raden van commissarissen. Al die tijd bleef de rvc een nagenoeg gesloten bastion voor vrouwelijke toezichthouders. Tot de politiek in 2020 ingreep en het vrouwenquotum bij dwang oplegde aan beursgenoteerde bedrijven. Niet-beursgenoteerde bedrijven ontsnapten de dans, maar kregen de kans op vrijwillige beterschap. Door deze verschillen in aanpak is het verschil in prestatie nu scherp zichtbaar.

Het onderliggend onderzoek van het Centraal Planbureau kan alle protesten nu smoren in de kiem. Het onderzoek naar de effecten van het vrouwenquotum in raden van commissarissen is uitgevoerd in samenwerking met onderzoekers van de universiteiten van Leiden en Groningen, het Sociaal en Cultureel Planbureau en onderzoeks- en adviesbureau Pouwels.

Hoewel de wet inging in 2022, was de schrik van een verplicht quotum al genoeg voor beursgenoteerde bedrijven om massaal vrouwen aan te stellen in hun raden van commissarissen, zo zagen de onderzoekers.

Nagenoeg onveranderd qua karakter

De onderzoekers keken ook naar individuele kenmerken van de commissarissen, zoals het opleidingsniveau, de opleidingsrichting, jaren bestuurservaring en jaren managementervaring. Terwijl de man-vrouw-verhouding in de rvc fors veranderde, bleef de rvc qua karakter nagenoeg onveranderd. De ervaring daalde niet, het opleidingsniveau daalde niet, zelfs de gemiddelde leeftijd veranderde nauwelijks.

“Het uitblijven van significante negatieve effecten op de kwalificaties suggereert dat er voldoende vrouwelijke bestuursleden met de juiste competenties beschikbaar waren om de gemiddelde kwalificaties van het bestuur op peil te houden”, zo rapporteert het Centraal Planbureau.

Mannen die blijven zitten

Zijn er dan meer vrouwen geworven door de rvc’s uit te breiden, zodat de mannelijke commissarissen gewoon blijven zitten? Nee, want de quota worden over het algemeen gehaald zonder de rvc uit te breiden, zo signaleert het Centraal Planbureau.

Slechts een van de gewenste verwachtingen is niet uitgekomen. Een evenwichtiger man-vrouw-verhouding in de raad van commissarissen heeft geen waarneembaar positief effect op andere vormen van bestuurlijke diversiteit. Deze verwachting werd gevoed vanuit de wetenschap, waar al eens is geconcludeerd dat vrouwen minder waarde hechten aan traditie. Vrouwen zijn bovendien sociaal inclusiever dan mannen. Maar deze eigenschappen hebben nog niet geleid tot meer spreiding van de leeftijd van commissarissen, meer diversiteit in opleidingsachtergrond of een hoger aandeel met een buitenlandse nationaliteit.