Waarom het negeren van feedback leidt tot rampzalige besluiten

Dat is wat Lawrence Freedman constateert, emeritus-hoogleraar oorlogsstudies aan King’s College London. Hij geldt als de decaan van strategische studies in Engeland. Voor zijn recent verschenen boek (Command: The Politics of Military Operations from Korea to Ukraine) bestudeerde hij het leiderschap bij conflicten van na de Tweede Wereldoorlog, van de Cubacrisis tot de Oekraïneoorlog. Omstandigheden waarin autocratieën stelselmatig foute beslissingen nemen die leiden tot een echec.

7 lessen over falend Russisch leiderschap bij conflicten

Freedman laat zien hoe dit momenteel gebeurt met het Russisch leiderschap, dat sinds de inval in Oekraïne onder een vergrootglas ligt. In Rusland is elke feedback richting de top weg gefilterd. Freedman laat zien tot welke rampzalige gevolgen dit leidt.

1. Het negeren van feedback tast de kwaliteit van de besluitvorming aan

De eerste les van het Russisch leiderschap is de aanname dat het wegfilteren van feedback leidt tot het voordeel van gedurfde en beslissende besluitvorming. Vrij vertaald: zonder tegengas is er geen belemmering om tot scherpe besluiten te komen die leiden tot betere resultaten. Het omgekeerde is echter vaak het geval. Bij gebrek aan een feedbackmechanisme is er niemand die de zwakke punten van een gewaagd plan durft te benoemen. Zelfs als een organisatie in gunstige omstandigheden fungeert kan een foute beslissing al aanzienlijke schade berokkenen.

2. Informatie die niet past in de visie wordt ten onrechte genegeerd

De tweede les van Russisch leiderschap is om informatie op waarde te schatten en daar de plannen op af te stemmen. Leiders moeten in staat zijn om hun eigen inzichten aan te passen. Organisaties die daarentegen informatie negeren die niet past bij hun visie, smeden plannen die fout onderbouwd worden. In het geval van Rusland vertrouwde de top op de numerieke overmacht om Oekraïne op de knieën te krijgen. Bij conflicten in Tsjetsjenië, Georgië en Syrië werkte deze aanpak. Maar Oekraïne bood meer weerstand, waardoor Rusland in een oorlog belandde waar het niet op had gerekend. De inlichtingen uit Oekraïne waren verkeerd geïnterpreteerd of terzijde geschoven.

3. Anderen niet serieus nemen leidt tot foute verwachtingen

De tegenpartij onderschatten is een klassieke fout in elk conflict, ook in Rusland. Drie dagen voor de inval in Oekraïne hield de Russische president Poetin een toespraak, waarin zijn minachting voor Oekraïne doorklonk. Toen al was duidelijk dat hij moeite had om tegenstanders serieus te nemen. Rusland dacht dat de Oekraïense president het op een akkoordje zou gooien met Rusland uit angst om onder de voet te worden gelopen. Een foute inschatting met grote gevolgen, zoals inmiddels duidelijk is.

4. Rigide hiërarchie maakt immuun voor verantwoordelijkheid

In een autocratische organisatie zijn geen prikkels om signalen vanaf de basis (het front, de samenleving, de werkvloer) te vertalen voor de top. Niemand die hiervoor wordt beloond. Degenen die een brugfunctie zouden moeten vertalen horen in een autocratie tot de inner circle en delen de visie van de top, zonder nuance of kanttekening. Gaat het mis, dan is er niemand die daarvan de gevolgen wil dragen.

5. Ontslagen nemen het probleem niet weg

In een autocratie zonder feedbackmechanisme wordt het falen van het systeem toegedicht aan menselijk handelen. Mensen op bepaalde posities worden vervangen, in de hoop dat nieuwe bezems schoner zullen vegen. In Rusland is hier sprake van, er worden hoge ambtenaren en generaals ontslagen. Maar wie er ook de lakens uitdeelt, zodra het systeem rigide blijft en geen tegengeluid verdraagt, nieuwe inzichten en een andere aanpak komen er niet.

6. Alternatieve plannen vragen om een andere benadering van het vraagstuk

Als de top in een autocratische organisatie beseft dat plannen niet uitkomen, is er doorgaans geen goed doordacht plan B. Alternatieve plannen die alsnog worden gesmeed zijn missen doorgaans het vernuft om een vraagstuk op een andere manier te benaderen. Daarvoor ontbreekt in een autocratie de ruimte. Een ander plan is daardoor vaak meer van hetzelfde. Zoals het geval bij de mislukte Russische aanval op de Oekraïense hoofdstad Kiev. Toen die niet lukte ging de Russische legertop over op extra inzet van troepen, maar niet tot een andere strategie. Logistiek was de extra inzet van troepen niet uitvoerbaar.

7. Falend leiderschap vraagt om het radicaal omgooien van strategie en tactiek

Leidt de strategie ertoe dat de doelen niet worden gehaald, dan is er creativiteit nodig om het roer om te gooien. Maar het ontbreekt bij autocratisch leiderschap aan de verbeeldingskracht om tot nieuwe initiatieven te komen. In de Oekraïne-oorlog komt dat tot uiting in de Russische reactie op vastgelopen offensieven. Als vorderingen uitblijven kiezen Russische commandanten voor aanhoudende beschietingen. Omdat ze geen ideeën hebben voor andere oplossingen om hun doelen te bereiken.