Waarom worden we zo graag verliefd op de leiders die het minst bij ons passen?

Door Margarita Mayo, IE Business School – IE University

Streamingdiensten staan in de rij om onze honger naar verhalen over de cultus van leiders en ondernemers die de verkeerde keuzes maken, te bevredigen. Zo is er WeCrashed van Apple TV over Adam en Rebekah Neumann van WeWork. En bijvoorbeeld Super Pumped van Showtime, waarvan het eerste seizoen draait om Travis Kalanick van Uber.

In plaats van geïnspireerd te worden door nederige leiders, zijn het ego en bravoure die ons lokken

Of neem de Netflix-documentaire Fyre Island: The Greatest Party that Never Happened die Billy McFarland volgde naar het eiland van Pablo Escobar op de Bahama’s. En de miniserie Hulu’s Dropout leverde Amanda Seyfried een Emmy Award op. Terwijl Elizabeth Holmes, oprichtster van Theranos en hoofdpersoon in de miniserie, inmiddels is veroordeeld tot gevangenisstraf.

Amerikaanse droom

Holmes wist investeerders, werknemers, artsen en patiënten te verleiden met haar charisma en haar (loze) beloftes over haar revolutionaire bloedtesttechniek. Sommigen prezen haar als de nieuwe Steve Jobs, een gedreven jonge vrouw die Stanford verliet om de Amerikaanse droom na te jagen en een succesvolle self-made ondernemer te worden.

Inderdaad een droom. Een aura van succes omhult leiders als Elizabeth Holmes, wiens narcistische neigingen niet alleen bedrijven ruïneren, maar ook de levens van de betrokken mensen.

Goede bedoelingen en effectief altruïsme worden vaak gebruikt om wangedrag te camoufleren

Het is waarschijnlijk slechts een kwestie van tijd voordat we een miniserie krijgen met de titel “SBF”, over de opkomst en ondergang van Sam Bankman-Fried, die FTX van een piek van 32 miljard dollar naar een faillissement bracht en nu alvo van onderzoek is na misbruik van het geld van klanten.

Bankman-Fried heeft zijn motief verteld om FTX op te bouwen tot zo’n ongelooflijke rijkdom: hij wilde het bedrag dat hij tijdens zijn leven aan goede doelen kon schenken maximaliseren. Zulke goede bedoelingen en effectief altruïsme worden vaak gebruikt om wangedrag te camoufleren.

Narcistische tijden

Eenvoudig gezegd, dit zijn narcistische tijden (vooral in de Verenigde Staten.) En helaas, in plaats van geïnspireerd te worden door nederige leiders, zijn het ego en bravoure die ons lokken. Als mensen hongeren we naar superhelden en dit verlangen maakt ons kwetsbaar voor de glans die uitgaat van narcistische leiders.

Narcisten hebben een grandioze voorstelling van zichzelf, een verhoogd gevoel van eigendunk, grenzeloze ambitie en een groot aantal fantasieën gebaseerd op verondersteld succes en macht. Het zijn deskundige manipulators, die de grens tussen waarheid en leugen vervagen en weinig empathie hebben voor anderen.

Narcisme maakt samen met psychopathie en machiavellisme deel uit van de “duistere drie-eenheid”

Hun destructieve trekjes worden gecamoufleerd onder een vernisje van charisma en valse vriendelijkheid, aldus de American Psychiatric Association. Hun uitzonderlijk verzorgde zelfbeeld maakt hen aantrekkelijk en bewonderenswaardig. Toch is het allemaal een façade die ze gebruiken om misbruik te maken van hun slachtoffers.

Kwetsbaarder in crisissituaties

Sterk narcistische personen worden sneller CEO dan mensen met dezelfde kwalificaties, aldus Paola Rovell van de Vrije Universiteit Bozen-Bolzano en Camilla Curnis van de Polytechnische Universiteit van Milaan. Uit hun onderzoek bleek dat leidinggevenden met een hoog niveau van narcisme 29% sneller klommen op de organisatieladder dan andere werknemers met vergelijkbare vaardigheden.

Narcisme maakt samen met psychopathie en machiavellisme deel uit van de “duistere drie-eenheid“, en deze persoonlijkheidstrekken komen vaker voor in leidinggevende functies dan in de algemene bevolking. Hoe komt het dat narcistische individuen zo snel de organisatieladder kunnen beklimmen? Dat heeft veel te maken met hoe ze door anderen worden gezien.

Collectief houden we vast aan dit heroïsche idee van leiders als zelfredzame individuen die buitengewone krachten bezitten

Crisissituaties, bijvoorbeeld, maken ons allemaal kwetsbaarder om in de ban te raken van het grandioze beeld dat de narcist uitdraagt en we zijn eerder geneigd het te geloven als hij beweert ons uit de crisis te kunnen redden.

Paradox

En dit is waar de paradox ligt – we zijn geneigd verliefd te worden op de leiders die het minst bij ons passen, om leiders te kiezen die makkelijke oplossingen aandragen voor huidige problemen, maar die op de lange termijn een blok aan het been zijn. Collectief houden we vast aan dit heroïsche idee van leiders als zelfredzame individuen die buitengewone krachten bezitten. En narcistische individuen worden aangetrokken tot het voetstuk dat wij hen bieden.

Eerst winnen ze vertrouwen via vriendelijkheid en charisma. Wanneer het slachtoffer (een individu of een groep) eenmaal emotioneel betrokken is, vraagt de narcist loyaliteit (inclusief geld) en laat het slachtoffer vallen als hij niet meespeelt. Dit soort bedrog is in het begin heel moeilijk te herkennen, omdat het meestal zeer succesvolle mensen zijn die zeer ondoorzichtig zijn en veel moeite doen om een goed beeld van zichzelf te creëren.

Dus hoe kunnen we een narcist in een vroeg stadium herkennen? Er zijn vijf gedragspatronen van een narcistisch leider:

1. Zelfverheerlijking
Narcisten worden gedreven door hun ego en presenteren een meer dan levensgroot beeld van zichzelf. Holmes’ beeld van succes omvatte privéjets, dure aankopen en luxe restaurants en hotels. Ze kleedde zich in navolging van haar idool Steve Jobs en omringde zich tijdens publieke optredens met machtige mensen.

Ze veranderde zelfs de toon van haar stem om krachtiger en overtuigender te klinken. Het was allemaal een voorstelling die ze gebruikte om het vertrouwen te winnen van artsen, investeerders, patiënten en journalisten, mensen als Henry Kissinger en de leden van de familie Walton. Het werkte: Holmes baande zich verleidend en verblindend een weg naar een totaal van 700 miljoen dollar.

2. Gebrek aan empathie
De eerste indruk die narcisten geven, is dat ze charmant zijn en dat zijn ze ook. In het begin. Maar het is moeilijk voor hen om langdurige relaties met anderen te onderhouden door een gebrek aan empathie en emotionele intelligentie. Ze bouwen instrumentele relaties op met als enig doel hun persoonlijke doelen te bevorderen.

Opnieuw geeft Holmes ons een typisch voorbeeld van hoe ze mensen ontslaat zonder duidelijke reden, en zelfs agressief optreedt. Nadat ze een van haar hoofdingenieurs had ontslagen, zei ze naar verluidt: “Het kan me niet schelen, we kunnen mensen in- en uitschakelen, het bedrijf is het enige dat telt.” Dat is nogal een management mantra.

3. Buitengewone visie
Narcisten leiden vaak met een visie die, in veel gevallen, ver verwijderd is van de werkelijkheid. Holmes noemde haar apparaat “Edison” en geloofde dat haar product “het belangrijkste was dat de mensheid ooit heeft gebouwd”. Neumann vertelde The New York Times dat door “vreemden aan te moedigen samen een biertje te drinken op kantoor…WeWork onze gebroken samenleving kan helen.”

Het probleem ligt natuurlijk in het feit dat zelfs de narcistische leider zijn of haar capaciteiten overschat

Deze individuen hebben idealistische – en nogal onrealistische – opvattingen over succes. Deze benadering wordt in bedrijven vaak beloond met meer macht, geld en bewondering. Het probleem ligt natuurlijk in het feit dat zelfs de narcistisch leider zijn of haar capaciteiten overschat (ze geloven het zelf ook!).

Ze zijn zo met zichzelf bezig dat ze het talent van anderen niet herkennen en dus het team niet adequaat inzetten om de kloof tussen visie en uitvoering te dichten. Uiteindelijk worden hun ambitieuze plannen vaak geen werkelijkheid.

4. Twee kanten: vriendelijk en donker
Een van de kenmerken van een narcist is dat hij twee kanten heeft. Er is de kant die ze zorgvuldig cultiveren, die aantrekkelijk, attent, grappig en intelligent is. Helaas is deze kant een zeer voorbedachte tactiek die in het beginstadium van een relatie (persoonlijk of zakelijk) wordt gebruikt om het vertrouwen en het partnerschap van anderen te winnen.

Maar er is vaak een punt waarop narcisten het masker laten vallen en hun gedrag en discours radicaal veranderen – bijvoorbeeld wanneer ze een totale buy-in, geld, informatie en contacten hebben gekregen – en ze afstandelijk, onverschillig en zelfs agressief worden.

5. Een communicatie van leugens
Narcisten doen altijd beloftes die ze niet kunnen nakomen – of die ze gewoon niet van plan zijn na te komen. Deze leugens kunnen variëren van klein en irrelevant tot het manipuleren van gegevens. Omdat narcisten worden gedreven door een gevoel van aanspraak, zijn ze eerder geneigd vals te spelen en sociale normen te overtreden.

Het narcistische individu neemt de titel van leider aan, maar gedraagt zich niet als leider

Zij hebben lagere ethische normen en nieuw onderzoek toont aan dat leiders met narcistische persoonlijkheden juist de organisaties waaraan zij leiding geven in gevaar brengen met hun contraproductieve gedrag.

Het narcistische individu neemt de titel van leider aan, maar gedraagt zich niet als leider. Narcisten voelen zich aangetrokken tot de rol, net zoals wij ons aangetrokken voelen tot hen in die rol. Omdat het resultaat destructief is voor individuen, teams en organisaties, moeten we voorzichtiger zijn bij het kiezen van onze leiders.

Kandidaten voor topmanagementposities moeten worden geëvalueerd op hun individuele prestaties en de prestaties en groei van hun teams – niet op een beloofde toekomst. Narcistische leiders hebben de neiging met de eer te strijken voor successen en anderen de schuld te geven van mislukkingen, zodat het voor hen relatief gemakkelijk is een professionele reputatie op te bouwen die hen omhoog stuwt op de carrièreladder.

Organisaties zouden een beoordelings- en beloningssysteem moeten invoeren dat nederigheid boven arrogantie en wijsheid boven zichtbaarheid erkent

Om dit te voorkomen zouden organisaties een beoordelings- en beloningssysteem moeten invoeren dat nederigheid boven arrogantie en wijsheid boven zichtbaarheid erkent.
Dit is natuurlijk geen gemakkelijke taak. Bedrijven bestaan uit mensen. In het algemeen zijn wij mensen geneigd tot hoop – hoop dat wij een betere wereld kunnen creëren, dat onze bedrijven de samenleving vooruit kunnen helpen.

Dit gevoel is niet slecht, verre van dat, maar we moeten gegrond blijven in de realiteit en leiders kiezen die dat ook zijn.

Margarita De Mayo is psycholoog en als hoogleraar Leadership and Organizational Behavior verbonden aan de Spaanse IE Business School.

Dit artikel is oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd door IE Insights, de thought-leadership publicatie van IE University.