Door: Wouter Boonstra

Hoe groot is de integriteit van mensen en in welke mate beïnvloedt macht hun gedrag? Organisatiepsycholoog Ard Barends ontwikkelde het spel tijdens onderzoek hiernaar voor zijn proefschrift. Hij promoveert maandag aan de Vrije Universiteit van Amsterdam. Het spel werd medegefinancierd door en ontwikkeld in samenwerking met de Innovatie- en IT-development-afdeling van LTP business psychologen. 

Zodra je mensen macht geeft, worden ze zelfzuchtiger

Integriteit is een persoonlijkheidstrek die relevant is voor menselijk gedrag, vooral voor mensen in machtsposities. Met standaard en nieuwe assessmentmethoden, zoals een computerspel, is het mogelijk om integriteit van potentiële werknemers in kaart te brengen. Maar die methoden zijn voor het meten van integriteit voor zulke openstaande posities zelden onderdeel van selectieprocedures.

In de samenvatting van uw dissertatie staat dat ‘honesty-humility’ de recentelijk ontdekte zesde persoonlijkheidstrek is en in het Nederlands wordt vertaald als integriteit. Waar is dat recentelijk ontdekt?
“De structuur van een persoonlijkheid wordt vaak in kaart gebracht door mensen woorden uit een woordenboek te laten beschrijven. Hoe georganiseerd of hoe extravert ben je? Vooral veel bijvoeglijke naamwoorden. We analyseren welke patronen daaruit komen en hoe het samenhangt. Onderzoek uit de jaren ’90 kwam tot 5 persoonlijkheidstrekken. Later onderzoek bracht een zesde factor aan het licht: integriteit.”
 
U heeft onderzocht of honesty-humility daadwerkelijk gelijkgesteld kan worden aan integriteit. Wat kwam daar uit?
“We vertalen die term als integriteit, maar dekt dat ook de lading? Ik heb in management-, filosofie-, persoonlijkheidsliteratuur gekeken naar welke concepten wetenschappers als integriteit zien en welke vragenlijsten daarbij horen. Is het gerelateerd aan een morele lading, zoals eerlijkheid en betrouwbaarheid? Of zijn er andere conceptualisaties, zoals aan identiteit, dus ben je authentiek? Of gaat het om moreel neutrale eigenschappen, zoals moed. 

“Dat kan zowel moreel goed als slecht zijn, net als of je woorden consistent zijn met je daden. Als jij zegt dat je iemand gaat slaan en dat ook doet, kan dat als integer worden gezien. Wat blijkt: de morele en moreel-neutrale factoren kunnen in een persoonlijkheid gesitueerd worden. Bij honesty-humility gaat het vooral om de morele trek, en andere persoonlijkheidstrekken, consciëntieusheid (zoals het controleren van impulsen) en extraversie zijn moreel-neutraal gerelateerd, wat weer is gerelateerd aan moed en doelgerichtheid. Ja, het is dus een gerechtvaardigde vertaling, vooral de morele vorm van integriteit, wat de meeste mensen er ook mee associëren.”

Integriteitsspellen worden zelden ingezet als assessmentmethode in selectieprocedures, blijkt verder uit uw onderzoek. Geldt dat voor overheden, zoals gemeenten, of meer voor bedrijven?
“Er is in organisaties vooral veel aandacht geweest voor het vijffactorenmodel, waarin integriteit dus ontbreekt. Een heel groot deel maakt gebruik van niet-gevalideerde persoonlijkheidslijsten, waarmee je uitkomsten van integriteit niet kunt voorspellen. Het is ook meer de vraag of integriteit wel juist wordt gemeten. 

“Ik heb niet onderzocht welke sectoren meer of minder integriteitsspellen inzetten. Wel blijkt dat assessments, vragenlijsten en testen vaker worden ingezet bij mensen die nieuw zijn in de organisatie, dan bij mensen die opklimmen, terwijl ze dan juist meer met verantwoordelijkheid en macht te maken hebben. In machtsposities doet integriteit er heel erg toe.”

Waarom worden die spellen dan niet ingezet?
“Omdat, en nu speculeer ik enigszins, het toch mensen zijn waarvan de kwalificaties al voor zichzelf moeten spreken. Met wat ze hebben bereikt, zou een gesprek en hun cv moeten volstaan. Impliciet wordt aangenomen dat het zo wel voldoende is, in plaats van een batterij testen te doen. Het is dus minder geaccepteerd. En dat is ten onrechte. De integriteitsvraag en integriteitseis is op die positie belangrijker. Het is een ondergeschoven kindje, er zou meer aandacht voor moeten zijn.”

De resultaten van een project met economische spellen laten zien dat macht ‘de relatie tussen honesty-humility en het uitbuiten van anderen modereert’, schrijf je. Kunt u dat uitleggen?
“We hebben verschillende economische spellen aangeboden, zoals het verdelen van geld tussen jezelf en anderen. Zo meet je de mate van zelfzuchtigheid. Zodra je mensen macht geeft, worden ze zelfzuchtiger. We hanteerden het ultimatumspel, waarbij een ander jouw aanbod kan afwijzen en  dan beiden niks krijgen, en het dictatorspel, waarbij je het geld naar eigen inzicht mag verdelen. 

“In het dictatorspel blijkt er een negatieve relatie te zijn tussen integriteit en zelfzuchtig gedrag. Wie hoger op integriteit scoort, is rechtvaardiger en gedraagt zich in het ultimatumspel hetzelfde. Wie lager op integriteit scoort houdt in het dictatorspel meer voor zichzelf. Die misbruikt zijn macht.”

Waarom besloot u op basis van uw onderzoek zelf het computerspel ‘Building Docks’ te ontwikkelen?
“Een computerspel biedt goed inzicht in integriteit en is leuker dan lange vragenlijsten. Daarbij geven mensen sociaal-wenselijk antwoorden als zij solliciteren. Ze passen antwoorden aan de verwachtingen aan. Bij onderzoeksdoeleinden is dat anders. We wilden kijken of die twee problemen verminderen met een computerspel. De vragenlijsten kunnen integriteit meten en uitkomsten voorspellen, maar bij een computerspel krijg je minder sociaal-wenselijke antwoorden en uitkomsten.”

Het spel toont aan in welke mate het gedrag van mensen wordt beïnvloedt door macht en de mate van hun integriteit. Klopt dat?
“Ja, het gedrag in het computerspel kun je relateren aan de zelfgerapporteerde integriteit in de onderzoekssetting. We kunnen ook op basis van de wijze waarop deelnemers hun virtuele karakters (avatars) in het spel vormgaven uitkomsten voorspellen, zoals onethische gedrag buiten het spel.”

Hoe meet je dat dan?
“Deels op basis van scenario’s, zoals de vraag of je als bedrijf gaat investeren in een gewelddadige sport, terwijl je weet dat het meer geweld onder bevolking uitlokt. Doe je dat wel of niet? Er is ook een ‘valsspeeltaak’, waarbij mensen twee keer met een muntje moeten gooien. Bij twee keer kop, krijgen ze een bonus: extra geld. 

“De kans om te winnen hangt samen met het integriteitsprofiel. Hoe hoger de integriteit, des te vaker wonnen ze in 25 procent van de gevallen. Dat is ook de kans. Lager scorenden maakten 75 procent kans. De munten zijn niet anders. Maar de laatsten zijn meer geneigd om vals te spelen en dat gedrag is dus ook te voorspellen.”

En geldt dat ook buiten de onderzoekssetting?
“Het spel is in samenwerking met LTP business psychologen ontwikkeld. Zij gaan het gebruiken voor assessments. We onderzoeken nu bij KPN of we het ook bij echte sollicitanten terugzien. In een ander onderzoek hanteren we gesimuleerde selectiesituaties, waarbij de ene kandidaat een vacaturetekst krijgt en de andere in een onderzoekssituatie zit. 

“Normaal gesproken zijn scores bij zelfrapportages hoger. Bij het computerspel zagen we geen verschil, de scores waren hetzelfde en bij beide groepen is ook de integriteit gemeten. De verwachting is dus dat het ook in de praktijk werkt.”

Bron: Binnenlands Bestuur