Weg naar vertrouwenspersoon in menige organisatie onbekend

Sinds grensoverschrijdende incidenten op de werkvloer in de spotlights staan, groeit bij bedrijven de vraag naar vertrouwenspersonen. Sociale en psychische veiligheid is minder gewoon dan wordt verondersteld.
Dit zegt Inge te Brake, voorzitter van de Landelijke Vereniging van Vertrouwenspersonen (LVV). De ophef bij het televisieshow van The Voice en het ontslag van technisch directeur Marc Overmars bij Ajax leidden tot een enorme vraag naar vertrouwenspersonen. “Sindsdien krijgen we dubbel zoveel telefoontjes met vragen over vertrouwenspersonen. Het gaat dan om vragen waar vertrouwenspersonen aan moeten voldoen en waar bedrijven ze kunnen vinden. Die werden tot voor kort door één persoon behandeld, maar nu hebben we daarvoor twee mensen zitten.”

Lang niet alle bedrijven hebben vertrouwenspersonen aangesteld, zegt Te Brake. “Overheden wel, daar hoeven we niet aan te twijfelen. Maar 42 procent van de bedrijven hebben er geen. Niet alleen kleine bedrijven vinden dit een moeilijk onderwerp, er zijn ook grote bedrijven zonder vertrouwenspersonen, of met te weinig vertrouwenspersonen.”

Onwetendheid en onwil

Het gemis aan vertrouwenspersonen valt volgens Te Brake te verklaren uit onwil en in mindere mate onwetendheid. “Bedrijven denken soms dat het niet nodig is, omdat grensoverschrijdende gevallen bij hen niet voorkomen. Daarnaast zijn sommige bedrijven ook beducht voor de kosten. Ja, die afweging speelt ook bij grote bedrijven. Plus de overtuiging dat het aanstellen van vertrouwenspersonen leidt tot een toename van het aantal meldingen. Alles wat je aandacht geeft groeit, dat soort aannames.”

Daarnaast koesteren werkgevers soms de mening dat de werkgever eigenlijk geen rol speelt bij grensoverschrijdende gevallen. “Werknemers zijn volwassen mensen, bij geschillen horen zij er onderling uit te komen.”

De LVV grijpt de recente aandacht voor grensoverschrijdende incidenten aan om het onderwerp van een veilige werkomgeving maar weer eens onder de aandacht te brengen. De aanwezigheid van een vertrouwenspersoon in een bedrijf is niet verplicht, maar werkgevers zijn wel verplicht om een veilige werkomgeving te bieden en daar draagt het hebben van een vertrouwenspersoon aan bij.

Vertrouwenspersonen in de lift

Te Brake stelt dat de werkomgeving echter nooit veilig is. “Want grensoverschrijdende gevallen komen overal voor. Het zijn geen incidenten, het is structureel. Niet de echt grove overschrijdingen zoals verkrachting, maar wel de intimidatie en onveiligheid die in het onderling verkeer tussen medewerkers plaatsvindt. Het zogenaamde grijze gebeid.”

Ook voor de recente aandacht voor de veilige werkvloer zat de vertrouwenspersoon al in de lift. Uit het meest recente jaarverslag van de LVV blijkt dat het aantal leden groeide van 1400 begin 2020 tot dik 1800 nu.

Maar deze getallen zijn minder bemoedigend dan ze lijken, zo valt op te maken uit een onderzoek uit 2018 naar vertrouwenspersonen, dat werd uitgevoerd in opdracht van het ministerie van SZW. Veel werkgevers hebben een vertrouwenspersoon aangesteld omdat ze denken dat het verplicht is, wat niet zo is. Verreweg de meeste vertrouwenspersonen zijn eigen medewerkers. Twee derde van de vertrouwenspersoon heeft geen specifieke opleiding gevolgd voor het bekleden van de rol. Krijgen ze een melding, dan weten ze lang niet allemaal hoe ze daarmee om moeten gaan, hoewel die situatie volgens Te Brake wel iets is verbeterd.

Sommige vertrouwenspersonen krijgen nooit een melding, vooral de interne vertrouwenspersonen niet. De weg naar de vertrouwenspersoon is in menige organisatie onbekend, aldus het onderzoek

6 weken na een melding een reactie

Illustratief is de positie van de vertrouwenspersoon bij Ajax. Dat is de personeelsfunctionaris, zo staat in de klokkenluidersregeling van Ajax uit 2005, die online staat. Meldingen worden doorgegeven aan een commissie die binnen zes weken met een reactie komt. Melden buiten de organisatie is niet toegestaan. In de commissie zitten de personeelsfunctionaris en de controller. In sommige gevallen wordt de commissie uitgebreid met iemand van de ondernemingsraad.

Deze invulling van de functie van vertrouwenspersoon staat haaks op het functieprofiel dat de LVV heeft opgesteld. Daarin staat dat de personeelsfunctionaris en leden van de ondernemingsraad niet de rol van vertrouwenspersonen kunnen bekleden. Dit vanwege mogelijk botsende belangen.

“In veel bedrijven lijkt op papier alles goed geregeld te zijn”, zegt Te Brake. “Er is beleid, er geldt een gedragscode, er is een sanctiebeleid, er zijn vertrouwenspersonen aangesteld, en toch kan het fout gaan. Fout gaat het omdat men de sociale veiligheid op papier in orde heeft, maar het gesprek hierover nooit voert, wat wel nodig is om de  psychologische veiligheid te laten groeien. Beiden zijn van groot belang.”

“Ik vraag me wel eens af hoe serieus werkgevers dit onderwerp nemen, terwijl de belangen toch zo groot zijn. Meer dan 8 procent van het ziekteverzuim is het gevolg van intimidatie en geweld op de werkvloer. Dat komt overeen met een schadepost van 1,7 miljard euro. Hoeveel verlies kun je lijden voordat je maatregelen neemt die dit kunnen voorkomen?”