Nederland is ziek; HR doe er wat aan!

Met de mentale gezondheid in Nederland is het niet al te best gesteld. Zomaar een bericht dat onlangs in de media verscheen naar aanleiding van een breed en grootschalig onderzoek van het RIVM en het Trimbos-instituut, beschreven in de Monitor mentale gezondheid.

“Zijn wij voorbereid op een toekomst waarin er geen ‘wenkende perspectieven’ meer zijn?”

Een bericht dat niemand zal verbazen, gezien de stortvloed aan negatief nieuws die iedere dag over ons allemaal wordt uitgestort. En dat is het niet alleen. De druk om te presteren is overal hoog – of je nu werkt of studeert. Van werkenden wordt verwacht dat ze steeds productiever worden. Tegelijk groeit de angst dat AI hun baan overneemt.

Bij jongeren speelt prestatiedruk ook een grote rol. In korte tijd moet een diploma worden gehaald. Veel jongeren hebben (studie)schulden en moeite om financieel rond te komen. Daarbovenop komt de constante invloed van social media, die de druk alleen maar vergroot.

Bij mij bleef het bericht nogal hangen en zette me aan het denken over HRM. Zijn wij voorbereid op een toekomst waarin er geen ‘wenkende perspectieven’ meer zijn maar vooral grote bijna onoplosbare problemen? Snel sleetser wordende tegeltjeswijsheden als ‘wendbare organisaties en mensen’, ‘veerkracht’, ‘continu leren en verbeteren’ en ‘je passie ontdekken’ schieten vermoedelijk snel tekort als het gaat om de grote uitdagingen van het komend decennium en daarna.

Hoe erg is het met die mentale gezondheid?

We wisten al dat een groot deel van de Nederlandse werknemers kampt met stress en vermoeidheid door werkdruk volgens onderzoek uit 2024[1]. Vooral jongere werknemers ervaren burn-outklachten. Met zelfs een kwart van de werknemers tussen de 25 en 34 jaar! Dat in tegenstelling tot oudere werknemers (65 jaar en ouder) waarvan 8,6 procent aangeeft burn-out klachten te ervaren.

Bouwen aan een optimale employee journey in een AI-gedreven wereld

In deze training leer je hoe je AI inzet om de employee journey in jouw organisatie te versterken én te verduurzamen. Je krijgt handvatten om na de training aan de slag te gaan met de ontwikkeling van een plan waarmee je medewerkers betrekt, ontwikkelt en begeleidt in elke fase van hun loopbaan.

Meer informatie

Er lijkt daarbij sprake te zijn van een merkwaardige tegenstelling. Het RIVM en Trimbos-onderzoek toont aan dat 85 procent van de Nederlanders tevreden is met het leven maar tegelijkertijd heeft 40 procent van de Nederlanders last van angst- of depressieve gevoelens. Volgens het onderzoek heeft meer dan 50 procent van de HBO/WO-studenten emotionele uitputtingsklachten.

De gevolgen van de mentale problemen zijn zichtbaar in verzuim en arbeidsongeschiktheid. En volgens recent advies – het Interdepartementale Beleidsonderzoek (IBO) over de Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen (WIA) – is het bijbehorende stelsel failliet. De kosten van sociale zekerheid – 600.000 mensen ontvangen een WIA-uitkering – en zorg rijzen de pan uit en zijn niet meer te dragen door nieuwe generaties. Bovendien hebben we recentelijk het kantelpunt bereikt waarop we meer ouderen dan jongeren hebben – een demografisch schrikbeeld.

Radicale trendbreuk

‘Nederland is ziek’. Met die uitspraak schudde premier Lubbers in de jaren 90 ons land wakker. Er was sprake van een vergelijkbare situatie wat arbeidsongeschiktheid betreft. Met dit verschil dat de uitdagingen veel minder groot waren. Van de sombere toekomstperspectieven– zoals klimaatverandering en oorlog – en van politieke dreigingen, zoals instabiliteit en incompetente leiders was aanzienlijk minder sprake.

De combinatie van al deze factoren vraagt om een radicale trendbreuk in de wijze waarop we naar arbeid, naar mensen en naar organisaties kijken. Maar ik zie daarin geen enkele beweging naar een nieuw paradigma en laat ik me tot ons eigen vakgebied beperken; ook geen nieuwe visie van en op HRM.

“Stop met ‘meer’ maar stel ‘beter’ centraal”

Wat dan wel?! Een trendbreuk op korte termijn

Wat zou een nieuwe visie op HRM dan moeten inhouden? Voor mij is het samen te vatten met hetgeen Henry Mintzberg in 2018 tegen me zei; “verander HRM in Human Beings Management en stel daarmee de mens centraal. En stop met ‘meer’ maar stel ‘beter’ centraal”[2]. Zorg dat mensen werkplezier ervaren, ruimte krijgen om hun werk ‘waar, hoe en wanneer’ te doen, ondersteund door betrokken en goede leidinggevenden. Ondanks alle goede intenties lijkt dit nog steeds een utopie die zelfs naar de achtergrond verdwijnt door rationalisatieprocessen en afslankoperaties.

HR en management; een missie op de korte termijn

De combinatie van demografische ontwikkelingen, een slechter wordende mentale gezondheid en een krappe arbeidsmarkt, leidt voor mij wel tot een duidelijke conclusie voor de korte termijn. Als sectoren als zorg, defensie en onderwijs elkaar beconcurreren om jongeren aan te trekken van wie een (te) groot deel een geschiedenis van mentale kwetsbaarheid heeft, dan is het zaak om hen direct bij binnenkomst in organisaties een gevoel van ‘thuiskomen’ te geven. En niet ‘van de regen in de drup’ te helpen.

“Het draait om oprechte aandacht waarbij jonge werknemers in eerste instantie als mensen worden gezien en niet als (productieve) werknemer”

Een gevoel dat uit veel meer bestaat dan de klassieke onboarding, maar uitgaat van persoonlijke en individuele behoeften van mensen, juiste begeleiding, gespeend van prestatiedruk en waarbij leren centraal staat. Daarbij draait het om oprechte aandacht waarbij jonge werknemers in eerste instantie als mensen worden gezien en niet als (productieve) werknemer.

Om in de geest van Henry Mintzberg te blijven, stel ik voor de begrippen ‘werkgever’ en ‘werknemer’ ook af te schaffen en vanaf nu beiden aan te duiden als ‘menskrachten’, zodat we mensen en hun kracht(en) in een samenhangend begrip vatten. Een knipoog met een serieuze en zelf donkere ondertoon. Het is duidelijk dat we zo niet verder kunnen en over een aantal jaren 2 miljoen mensen met burn-out-klachten hebben?

Wat ieder directieteam en iedere HR-professional in ieder geval zou moeten doen, is zichzelf de gewetensvraag stellen of mensen in hun organisatie gelukkig zijn en met plezier hun werk doen. Een ook of dat voor henzelf geldt en zo niet, hoe dat komt? Om vervolgens samen ’beter’ te werken. Een wenkend perspectief waarin samen(werken), verbinding en beter worden bijeenkomen. Wát een mooie missie!

^[1] Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden (NEA) van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) en TNO.

[2] HR Praktijk 15 November 2018; wie wil er nou een leider die niet managet?

LEES OOK: Jan Tjerk Boonstra: “De nieuwe missie van HR: investeren in het psychologisch contract met de lijnmanager”