Rogier Havelaar, expert organisatiepolitiek: “HR-leider die zich opstelt als CEO van de HR-functie bereikt meer”

“HR-professionals zitten vaak heel dicht bij de business, maar hebben meestal geen grote eigen afdeling. Ik noem ze wel eens koningen en koninginnen zonder koninkrijk. Ze moeten veel gedaan krijgen van anderen, en dat is precies mijn vakgebied: hoe krijg je anderen mee?”, aldus organisatiesocioloog en filosoof Rogier Havelaar.

“We interpreteren ‘ik ben het niet met je eens’ vaak ten onrechte als ‘ik mag jou niet’”

Havelaar heeft een brede achtergrond in het bedrijfsleven. Met ervaring bij corporate organisaties zoals PostNL, grote familiebedrijven en landelijke politieke partijen, weet hij als geen ander hoe besluitvorming in organisaties werkt. Deze kennis deelt hij tevens als docent aan de HR Academy en als auteur van het boek De nieuwe bestuurscultuur begint bij jou. In een podcast-interview met Toine Al licht hij een tip van de sluier op.

Welke parallellen zijn er tussen de politieke arena en het bedrijfsleven?

“De dynamiek in bedrijfspolitiek vrijwel identiek is aan die in de traditionele politiek. Terwijl we in het bedrijfsleven en non-profitorganisaties vaak denken dat de politieke wereld compleet anders functioneert, zijn de onderliggende mechanismen verrassend gelijkwaardig.”

In veel organisaties worstelen niet alleen HR-professionals, maar ook andere functionarissen met het realiseren van maximale impact en het implementeren van hun plannen. Hoe kunnen we dit verbeteren?

“Een fundamenteel probleem dat ik waarneem is de verwarring tussen inhoudelijke onenigheid en persoonlijke afkeuring. We interpreteren ‘ik ben het niet met je eens’ vaak ten onrechte als ‘ik mag jou niet’, wat regelmatig tot complicaties leidt in het politieke speelveld.

In de politieke arena zie ik vaak dat meningsverschillen direct leiden tot persoonlijke afwijzing. Mijn advies is juist: leer om constructief van mening te verschillen, want dat brengt verrijking. Ook zie ik regelmatig dat mensen haast hebben om overeenstemming te bereiken. Daarmee doe je afbreuk aan ieders authenticiteit. Door eerst zorgvuldig te onderzoeken waarover je precies van mening verschilt, creëer je helderheid.”

Hoe kun je deze inzichten gebruiken om als HR-professional je impact te vergroten?

“Je kunt verschillende dingen doen. Een cruciale rol is het aanbrengen van overzicht in discussies. Een belangrijke vraag die ik vaak stel is: ‘Wat voor soort discussie voeren we hier eigenlijk?’ Je kunt structuur aanbrengen door te verduidelijken wat voor type discussie het is: gaat het over probleemdefiniëring, oorzaakanalyse, wat we moeten doen, of hoe we het moeten aanpakken? Dit helpt om het vraagstuk scherper te krijgen.”

In je boek en trainingen gebruik je de metafoor van de ‘Zwevende Vergaderzaal’. Wat bedoel je daarmee?

“Die zwevende vergaderzaal zweeft een beetje over de organisatie, over de problemen heen. Kan soms heel dichtbij komen, kan soms ook heel ver weg zijn. Het bijzondere aan deze vergaderzaal is de manier waarop de mensen erin naar buiten kijken: de ramen vormen een soort veelkleurig mozaïek.

De ene kijkt door allemaal blauwe kleurtjes naar buiten, de andere door groene. In een bedrijf heb je iemand die heel commercieel naar de buitenwereld kijkt, en iemand die vanuit een HR-perspectief kijkt. Al die mensen ontvangen jouw verhaal op een heel andere manier.

Projectleiders oefenen hun presentatie thuis perfect in, maar missen vaak de context. Mijn advies is: bedenk vooraf door welke ramen er naar buiten wordt gekeken. Op welke afstand staat deze zaal van het probleem? Hoe kijken de aanwezigen ernaar? Pas je verhaal daarop aan. Het draait niet om wat jij wilt vertellen, maar wat je wilt dat zij ontvangen.”

Je onderscheidt zes archetypen in de vergaderzaal. Welke zijn dat en hoe ga je ermee om?

“Ja, deze archetypen helpen om de mensen in de vergaderzaal te begrijpen en om mensen mee te krijgen in je plannen. De Bestuurder bijvoorbeeld wil beslissingen nemen. Die vraagt: ‘Welke opties zijn er?’ of zegt: ‘Je hoeft het niet eens te zijn, maar je moet wel weten wat de nieuwe regels worden.’ Bij hen werk je het beste met duidelijke keuzes: small, medium, large.

De Raspoliticus zoekt naar win-winsituaties en relaties, gericht op consensus. De Superambtenaar stelt gedetailleerde vragen. Niet schrikken daarvan – het toont juist interesse in de controle en doordenking van je project. De Idealist wil dromen waarmaken. Die zou kunnen vragen: ‘Wat is de relatie met onze strategie?’

“Beslissingen worden vaker dan we denken op grond van onderbuikgevoelens genomen. Daar helpt een goed verhaal bij.”

Bij zo iemand heeft het geen enkele zin om te zeggen dat er draagvlak is voor het besluit. De Volksvertegenwoordiger wil weten ‘Is dit afgestemd met de uitvoering? Is dit maakbaar?’ De Pragmaticus is eerder iemand die zegt: ‘Kunnen we stoppen met vergaderen en gewoon wat gaan doen? Is het implementeerbaar?’

Door vooraf te weten welke archetypen aanwezig zijn, kun je anticiperen op vragen en kritiek. Het maakt de politieke arena minder schimmig. Let op de exacte woorden die mensen gebruiken – het onthult hun perspectief. Neem de Idealist: die wil dromen realiseren. Die vraagt: ‘Hoe past dit bij onze strategie?’ Bij hem werkt praten over draagvlak niet – focus op strategische doelen. Zoals die commercieel directeur die vroeg: ‘Waar is de klant?’ Dat perspectief begrijpen maakt de arena beheersbaar.”

Is werken met functies niet eenvoudiger dan met archetypen?

“Allebei zijn belangrijk, het gaat om de combinatie. Een staatssecretaris van Financiën met een Superambtenarenmasker stelt gedetailleerde vragen over belastingregels. Met een Idealistenmasker vraagt diezelfde persoon naar bijdragen aan een eenvoudiger belastingstelsel. Met een Volksvertegenwoordigersmasker focust die op uitvoerbaarheid.

Het is zoals in theater – je rol (functie) combineer je met je persoonlijkheid (denk bijvoorbeeld aan DISC of MBTI) en perspectief (archetype). De archetypen kunnen ook verschillende doelgroepen bedienen, wat de dynamiek complex maakt.”

Je hebt al uitgelegd hoe je je als HR-professional voorbereidt op kritiek en vragen. Wat kun je nog meer doen om zo’n presentatie of bijeenkomst goed voor te bereiden?

“Het eerste wat je moet doen is heel duidelijk maken waar je van bent. Als je die politieke arena instapt, moet het meteen helder zijn: ‘O ja, die is daarvan.’ Het is nooit ‘Ik ben maar de adviseur’, want die kun je makkelijk negeren. Ik zeg wel eens gekscherend: definieer waar jij de CEO van bent.

Dit sluit aan bij wat ik eerder zei – je kunt stellen: ‘Mensen, ik heb hier een lastig strategisch probleem. Jullie hebben het eigenlijk makkelijk. Als je dit wilt oplossen, hoef je maar één ding te doen: precies doen wat ik zeg.’ Dan kom je heel anders een vergaderzaal binnen dan wanneer je alleen een advies komt brengen.

“Als de vergadering klaar is, staan we bij het raam en vragen we elkaar: wat vind je er nou eigenlijk van?’”

Het tweede punt is dat je helder moet maken wat je verhaal is. We praten vaak in corporate termen, maar een directeur zei ooit tegen mij: ‘Rogier, je weet toch hoe het gaat? We lezen die stukken, we luisteren naar die verhalen. Als de vergadering klaar is, staan we bij het raam en vragen we elkaar: wat vind je er nou eigenlijk van?’ Het is veel meer onderbuik dan we denken. Daar helpt een goed verhaal bij.

Het derde is definiëren wat je wél kunt. In de politieke arena haken mensen soms af door zichzelf los te koppelen van de organisatie. Ze kijken vanaf een veilige afstand en zeggen: ‘Ze hebben geen visie, de OR moet er nog naar kijken, het MT heeft het geblokkeerd.’ Maar dat zijn allemaal uitspraken waarmee je jezelf losmaakt van de rest, terwijl je gewoon onderdeel bent van die organisatie.”

In het tweede deel van de training ga je voor aandacht besteden aan de vraag: ‘Wie ben je zelf in de politieke arena?’

“Ja, dat klopt. In de training gaan we heel concreet oefenen. We onderzoeken wat er precies gebeurt als we daarnaar op zoek gaan zoeken, welke knoppen we kunnen gebruiken en wat het effect daarvan is. Een van die knoppen is je eigen enthousiasme en motivatie. Dat is ontzettend belangrijk. Je bent zelf een instrument voor de organisatie waar je voor werkt. Daarom zijn vragen als ‘Hoe sta ik erop? Hoe wordt er tegen me aangekeken?’ een manier om dat instrument aan te scherpen, om effectief te kunnen zijn in die politieke arena.

We kiezen dus voor een heel zakelijke benadering. Dat klinkt misschien opportunistisch, maar ik zie het als een teken van professionaliteit als je dit soort vragen stelt en je aanpast als je project dit nodig heeft? Want daar doe je het voor.”

Tot slot: wat hebben de deelnemers aan het eind van jouw training idealiter opgestoken? Wat nemen ze mee naar huis?

“Allereerst een veel rijkere taal en betere analysemogelijkheden om te begrijpen wat er in die politieke arena gebeurt. Ik denk dat de mensen na deze training nooit meer zullen zeggen: ‘O, het is een slangenkuil’ of ‘Ze doen daar maar wat.’ Door een hele dag bezig te zijn met maskertjes, archetypes, zwevende vergaderzalen en moerassen ontwikkelen we samen een taal waarmee we veel preciezer kunnen praten over die politieke arena. En doordat we er preciezer over kunnen praten, kunnen we ook veel gerichter stappen zetten om effectief te zijn in zo’n arena.

Het resultaat? Je bent minder overgeleverd aan de omstandigheden die voor zorgen dat dingen uit je handen kunnen vallen of dat zaken heel anders lopen dat je wilde. Het wordt voorspelbaar, en daardoor kun je als HR-professional effectiever worden.” [Artikel gaat verder na de advertentie]

Vergroot jouw invloed in besluitvormingsprocessen en zet HR strategisch op de kaart

Hoe zorg je ervoor dat jouw stem als HR-professional telt in besluitvormingsprocessen? In deze masterclass leer je niet alleen strategieën om invloed uit te oefenen, maar ontdek je ook hoe je met slimme, doordachte interventies betere resultaten boekt. Door effectief te handelen in de politieke dynamiek van je organisatie, versterk je jouw rol als strategische partner en weet je jouw HR-expertise om te zetten in echte impact.

Bekijk de masterclass

Rogier Havelaar
De nieuwe bestuurscultuur begint bij jou – Inzicht in de politieke arena
Boom uitgevers Amsterdam