Klokkenluiden vereist (meer) tanden voor klokkenluiders – én het Huis voor Klokkenluiders

Zo is de wet nog te complex, krijgen melders vaak onvoldoende bescherming en kan het Huis van Klokkenluiders nog onvoldoende handhaven. Ook weten nog te weinig mensen van het Huis en de nieuwe wet.

“Het Huis voor klokkenluiders mist tanden op het vlak van bescherming, schadebeperking, sanctionering en preventie”

Op 18 januari 2023 is de Wet bescherming klokkenluiders gedeeltelijk in werking getreden voor kortweg werkgevers met 250 of meer werknemers. Deze wet beoogt betere bescherming van klokkenluiders, breidt de kring van beschermden en beschermde meldingen uit en stelt strengere eisen aan interne meldprocedures en externe meldkanalen.

Werkgevers dienen instemming te verkrijgen van de ondernemingsraad voor aanpassing van hun interne meldregeling. Juridisch is sprake van een verbetering, maar de praktijk blijkt weerbarstiger – ook op basis van het in maart 2023 verschenen Jaarverslag ‘Huis voor klokkenluiders 2022’.

Het Jaarverslag ‘Huis voor klokkenluiders 2022’ vermeldt zes knelpunten:

1. Ook de Wet bescherming klokkenluiders is nog te complex;
2. Melders krijgen nog onvoldoende steun;
3. Het Huis kan nog niet voldoende handhaven;
4. De preventieve taak van het Huis staat nog te beperkt in de wet;
5. Krappe bezetting van de onderzoeksafdeling van het Huis;
6. Onvoldoende mensen kennen het Huis en de wet die het Huis uitvoert.

Het Huis was eerder al kritisch over de eigen effectiviteit. Juist de bepalingen met betrekking tot de sanctietaak- en bevoegdheden van de afdeling onderzoek van het Huis voor klokkenluiders zijn nog niet in werking getreden. Het Huis dient tanden te krijgen, waaronder op het vlak van bescherming, schadebeperking, sanctionering en preventie.

Tanden laten zien

Tamelijk onderbelicht is dat klokkenluiders tanden kunnen laten zien door het vorderen van schadevergoeding wegens schending van artikel 10 van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM): het recht op vrijheid van meningsuiting. Zo overwoog de grote kamer van het EHRM op 14 februari 2023 in de Luxleaks-affaire dat het in strijd is met artikel 10 EVRM om een voormalig werknemer een strafrechtelijke boete van 1000 euro op te leggen wegens het delen van 16 vertrouwelijke tax rulings met een journalist.

“Freedom of expression constitutes one of the essential foundations of a democratic society and one of the basic conditions for its progress and for each individual’s self-fulfillment. Subject to paragraph 2 of Article 10, it is applicable not only to ‘information’ or ‘ideas’ that are favourably received or regarded as inoffensive or as a matter of indifference, but also to those that offend, shock or disturb. Such are the demands of pluralism, tolerance and broadmindedness without which there is no democratic society”, aldus het EHRM.

In professionele verhoudingen dienen de zogenaamde Guja-criteria te worden afgewogen ter bepaling of een beperking van het recht op vrijheid van meningsuiting noodzakelijk is in een democratische samenleving. Deze criteria betreffen kortweg de wijze van openbaarmaking, het algemeen belang en de authenticiteit van de openbaarmaking, alsmede de daardoor aan de werkgever veroorzaakte schade, de goede trouw van de klokkenluider en de aan de klokkenluider opgelegde sanctie.

Een wereld te winnen

Na belangenafweging en rekening houdend met de aard, de ernst en het chilling effect van de strafrechtelijke veroordeling, concludeert het EHRM in bovengenoemde zaak dat de inmenging op het recht op vrijheid van meningsuiting niet “noodzakelijk was in een democratische samenleving”. Zoals ook de Hoge Raad overwoog op 7 oktober 2022 ten aanzien van een docente van het ROC, dienen mensen niet ontmoedigd te worden om in de toekomst gebruik te maken van hun vrijheid van meningsuiting.

Tanden zijn kortom essentieel voor de effectiviteit van klokkenluiden. Sociale veiligheid en cultuur zijn dagelijks onderwerp van gesprek. Na de al niet tijdige implementatie van de EU-klokkenluidersrichtlijn mag worden verwacht dat volledige implementatie alsnog voortvarend plaatsvindt als een eerste stap. Hier is een wereld te winnen.

Joost van Ladesteijn is partner en advocaat bij Vertex Legal B.V., een boetiekkantoor in juridisch, cultureel en strategisch managementadvies.

Lees hier de complete editie van CHRO Magazine 1 – 2023