Opinie: Grip-denken WRR irreëel over controle over het eigen leven van burger en medewerker

Door: Roel Willems

Onze hond Bob mocht een beugel. De dierenarts zei het met een vriendelijke glimlach. Het was niet medisch noodzakelijk, maar zijn snijtandjes stonden wat scheef, als we dat vervelend vonden kon hij daar een beugel voor krijgen. We moesten er nog maar over nadenken. Ik stamelde wat en liep naar buiten, een verbazing rijker.

We accepteren niet dat sommige zaken oncontroleerbaar zijn. Dat leidt tot een kil, gecontroleerd bestaan.

Het klinkt misschien vreemd, maar ik moest aan de hondenbeugel denken tijdens de presentatie van het WRR rapport over ‘grip’. De WRR signaleert terecht dat het ontzettend belangrijk is voor mensen het gevoel te hebben zelf aan het stuur van het leven te zitten, controle te hebben over wat ertoe doet.

De WRR voorziet deze kritiek, maar stelt toch dat wetenschappelijk bewijs laat zien dat meer controle altijd beter is voor het individu. Dit gaat echter niet op als het streven naar controle onvervulbaar groot wordt. Wat nou als ik het gebit van mijn hond de moeite waard vind om in te investeren? Grip betekent dan die beugel aanschaffen. En daarna preventieve gebitszorg. En daarna vast weer iets anders. Als ik er bevattelijk voor ben, kan ik nooit het niveau van gewenste controle bereiken. Laten we nu net in een samenleving leven die ons voorhoudt dat er altijd meer opties zijn om controle te hebben. Dat het eigenlijk nooit genoeg is.

Limiet aan wenselijke grip op het leven

Misschien vindt u mijn voorbeeld van de hondenbeugel flauw. Neem dan de school- en werkcarrière. Grip op je loopbaan, kan dat eigenlijk wel? Er is zoveel toeval dat je carrière simpelweg niet helemaal te plannen valt. Hetzelfde geldt voor relaties of vriendschappen, die veranderen, die komen en gaan. Hebben we daar invloed op? Ja natuurlijk, maar niet helemaal.

De heersende moraal is echter dat we ze wel moeten kunnen beheersen, dat we grip moeten hebben op relaties, net als op identiteitsvorming. Het perfecte plaatje wat met name jongere generaties via sociale media opgelegd krijgen vereist een onhaalbare mate van grip op imago, uiterlijk, sociale relaties, events. Te veel grip willen hebben op vriendschappen, relaties, of identiteit is proberen te voldoen aan een niet haalbaar ideaalbeeld. Voor de mentale gezondheid is dat niet goed.

Sommige zaken oncontroleerbaar

‘Een gecontroleerde wereld is een dode wereld’, aldus socioloog Hartmut Rosa. De socioloog stelt dat we in onze tijd zoveel willen controleren dat we ons niet meer kunnen openstellen voor het onverwachte. We accepteren niet dat sommige zaken nu eenmaal oncontroleerbaar zijn, en dat leidt tot een kil, gecontroleerd bestaan.

Immers, wie alles wil beheersen en dan merkt dat dat niet kan, raakt teleurgesteld en gefrustreerd. Daarvoor wil de WRR uiteraard niet pleiten, maar het is goed om te beseffen dat er een limiet zit aan wenselijke grip op het leven. Liever accepteren dat dat het leven en de wereld voor een deel oncontroleerbaar zijn, dan dat we krampachtig blijven jagen op grip.

Roel Willems is senior onderzoeker Sociaal en Cultureel Planbureau, programma Beleidsvisies, Burgervisies & Gedrag. Dit artikel verscheen eerder ook bij Binnenlands Bestuur.