Toekomstbestendige arbeids-markt? Ja, maar wel heel anders dan Rutte-IV in gedachten had…

Op 5 juli 2022 stuurde de verantwoordelijke minister de Tweede Kamer de zogenaamde Hoofdlijnenbrief Arbeidsmarkt. Ingevolge deze brief zou de arbeidsmarkt aan fundamenteel onderhoud toe zijn om deze toekomstbestendig te maken. Op 3 april 2023 volgde een voortgangsbrief.

Het poldermodel lijkt niet langer voldoende alle maatschappelijke actoren te vertegenwoordigen om een brede harmonie te bereiken

Het kabinet stelt een integraal pakket van samenhangende maatregelen voor. Diverse wetsvoorstellen zijn daartoe ingediend, zoals het wetsvoorstel wijzigen re-integratieverplichtingen in het tweede ziektejaar, het wetsvoorstel verduidelijking beoordeling arbeidsrelaties en rechtsvermoeden en het wetsvoorstel meer zekerheid flexwerkers.

Reacties arbeidsmarktplannen

Inmiddels zijn ten aanzien van de diverse wetsvoorstellen de internetconsultaties gesloten. Het kabinet ontving verschillende adviezen van onafhankelijke adviesorganen, zoals de Raad voor de rechtspraak en het Adviescollege toetsing regeldruk.

In de adviezen wordt geen meel in de mond genomen. Verschillende wetsvoorstellen worden gekraakt. De adviezen plaatsen kanttekeningen bij essentiële zaken als nut en noodzaak, proportionaliteit en subsidiariteit, alsmede onderbouwing, praktische uitvoerbaarheid en averechtse effecten, nog los van enige beoordeling van de samenhang tussen de verschillende wetsvoorstellen en maatregelen.

De reacties op de internetconsultaties tonen brede weerstand ten aanzien van diverse voorgestelde maatregelen en gaan zelfs zo ver dat uitgangspunten van de wetsvoorstellen ter discussie worden gesteld. Zo zou het wetsvoorstel verduidelijking beoordeling arbeidsrelaties en rechtsvermoeden verduidelijking beogen, maar juist dat niet geven. In dat kader is bijvoorbeeld het Beheersingsmodel Zorg uitgesteld. De zorgbranches constateren dat het wetsontwerp in de huidige vorm de inzet van zzp’ers vrijwel onmogelijk maakt voor de zorgsector.

De door het kabinet voorgestelde verplichte arbeidsongeschiktheidsverzekering voor zelfstandigen en Crisisregeling Personeelsbehoud staan voor 2024 op de agenda, maar oogstte reeds nodige kritiek.

Overige arbeidsmarktplannen

Daarnaast bestond in de Eerste Kamer geen meerderheid voor de Wet werken waar je wilt. Het kabinet paste het wetsvoorstel verplichte certificering voor het ter beschikking stellen van arbeidskrachten aan in het wetsvoorstel toelating terbeschikkingstelling van arbeidskrachten naar aanleiding van het advies van de Afdeling Advisering van de Raad van State. Volgens het College voor de Rechten van de Mens leveren de voorstellen van het kabinet tot een voltijdsbonus verboden onderscheid op.

Het aantal wapenfeiten van het kabinet Rutte-IV op het terrein van de arbeidsmarkt is bescheiden. Het moet fundamenteel anders volgens het kabinet, maar de reacties zijn overwegend dat het anders moet dan het kabinet graag wil. Het kabinet veronderstelt breed draagvlak bij de voorgestelde maatregelen omdat de plannen tot stand zijn gekomen in overleg met de sociale partners, maar breed draagvlak blijkt er niet te zijn op basis van alle reacties op concrete wetsvoorstellen.

Governance en government

Dit roept tenminste vragen op ten aanzien van de kwaliteit van besluitvormingsprocessen, waaronder de diversiteit en inclusiviteit ervan. De macht is afgelopen kabinetsperiode verdergaand geconcentreerd geraakt bij enkele partijen, zo niet daar uitgebreid. Tussen deze machten bestaat onvoldoende spanning in de zin van het elkaar kritisch houden.

Het poldermodel lijkt niet langer voldoende alle maatschappelijke actoren te vertegenwoordigen om een brede harmonie te bereiken. De oplossing is een modernisering van de trias politica door middels van nieuwe machten en machtsevenwichten en dan vooral door het creëren van adequate tegenmacht.

Enkele voorstellen om dit te bereiken:

1. Versterk het toezicht van onafhankelijke adviesorganen. Bij bijvoorbeeld een advies “onvoldoende” van twee betrokken organen is het einde oefening;
2. Naleving subsidiariteitsbeginsel: wetgeving en uitvoering dienen zo dicht mogelijk bij de burger plaats te vinden. Zoveel vrijheid als mogelijk, zoveel gebondenheid als noodzakelijk.
3. Overheidsactivisme vergt gedegen onderbouwing en internationaal unieke situaties dienen te worden voorkomen. Sociaal-culturele aspecten zijn leidend.
4. Big overheid en big corporates zijn ongewenst. De overheid en de markt dienen op eenzelfde continuüm te worden geplaatst, zo dat overheidsactivisme start waar marktwerking stopt en andersom. De risico-regel-reflex dient te worden onderdrukt. Mededinging dient te worden gestimuleerd. De overheid dient zelfredzaam kerntaken te vervullen.
5. Wettelijke aansprakelijkheid overheidsbestuurders bij opzettelijke misstanden.
6. Schijn van belangenverstrengeling wordt voorkomen. Transparantie is daartoe essentieel;
7. Sneller rechtszekerheid door hoogste rechtscolleges. Jaarlijks publiceren zij een ’troonrede’ met belangrijkste rechtsregels over openstaande rechtsvragen.
8. Sociale partners houden zich enkel bezig met de zogenaamde ‘harde kern van arbeidsvoorwaarden’, kortweg het minimumloon, werk- en rusttijden, veilige arbeidsomstandigheden, gelijke behandelingen en vakantie en verlof.
9. Bindend correctief referendum en technologie-inzet voor directere vormen van democratie op basis van ‘stemwijzer’-varianten.
10. Constitutionele toetsing van grondrechten met een voorrang van klassieke op sociale grondrechten.
11. Substantieringsplicht voor onafhankelijke functies: ook bekende standpunten van een andere partijen worden objectief beschreven, alsmede de gronden waarop die zijn gebaseerd.