Neuropsycholoog Margriet Sitskoorn: “Kloktijd drukt onevenredig zwaar op organisatie en medewerkers”

Hoogleraar klinische neuropsychologie Margriet Sitskoorn kwam erachter dat ze zelf ‘overefficiënt’ was. Continu werkte ze met to-dolijstjes die ze vervolgens structureel afwerkte. Totdat ze zich ging afvragen of op die lijstjes wel de belangrijkste zaken stonden. Dat bleek niet altijd het geval.

“Veel mensen kampen met een internal urgency, waarbij je altijd iets moet doen”

De vraag hoe we op een efficiënte, productieve en tevens gezonde en evenwichtige manier kunnen omgaan met de schaarse tijd die organisaties en medewerkers hebben, staat centraal in de lezing die Margriet Sitskoorn geeft tijdens CHRO Day 2023 op 16 november in de Phil in Haarlem. De dag staat in het teken van het thema “Orchestrating Time”.

Tijdens een optreden bij een televisieprogramma poneerde ze het idee om ook to-don’tlijstjes te gaan maken. Om ‘de prioriteiten helder te krijgen’. “Anders ga je zomaar doen wat op je pad komt.” Het vormde de aanzet tot een speurtocht naar het onderwerp ‘tijd’. Het werd een gedegen onderzoek en mondde uit in het boek Tijd genoeg, Tijd tekort, dat vorig jaar uitkwam.

Een andere manier om met tijd om te gaan is hard nodig in onze huidige maatschappij, betoogt zij. “Veel mensen kampen met een internal urgency, een interne druk, waarbij je altijd iets moet doen. Altijd dat gevoel iets te moeten omdat je het anders niet rond krijgt. Dat herkende ik ook in mezelf. En het altijd opgejaagd voelen is natuurlijk niet goed.”

Taken volbrengen

Daarnaast stelt ze vast dat er in grote mate ‘precrastination’ heerst. “Mensen willen zo snel mogelijk een taak volbrengen, ook al is die eigenlijk niet belangrijk.” Een onderzoek dat ze in haar boek aanhaalt geeft een treffend voorbeeld daarvan. Een groep studenten moet een emmer water naar de finish van een parcours brengen. Er staat een emmer aan het begin en vlak voor het einde van het parcours. De meeste deelnemers pakten de eerste in plaats van de tweede emmer, al moesten ze daardoor het hele parcours met de emmer lopen. Om maar zo snel mogelijk de opgelegde taak te volbrengen.

“Zo gauw er een deadline op zit, gaan de hersenen anders werken”

Die urgentie vanwege gevoelde prioriteiten klopt vaker niet, ziet ze. “Je voelt vaak urgentie van dingen die niet urgent zijn. Zo gauw er een deadline op zit, gaan de hersenen anders werken. Alles wat je voelt, meemaakt en denkt heeft invloed op de structuur en functie van de hersenen. Zo kunnen we ontwikkelen. Dat noemen we neuroplasticiteit. Wanneer we zo doorgaan met de mens als productiefactor te zien, dan gaat die ontwikkeling niet de goede kant op.”

Verkeerde prioriteiten

Al eerder in haar werk kwam ze erachter dat de prioriteiten die mensen zeggen te hebben niet overeenkomen met de activiteiten waar ze hun tijd aan besteden. Gezondheid, persoonlijke ontwikkeling en tijd voor de familie werden door haar respondenten hoog op de prioriteitenlijst geschreven.

Maar op de vraag ‘waar geef je je tijd aan uit’, kwamen toch vooral werkgerelateerde antwoorden. Bewustwording van zulke processen in de hersenen en je goed afvragen wat echt belangrijk is onder je prioriteiten, daar inzicht in krijgen, is dan ook een belangrijk advies van haar om gezonder met tijd om te gaan.

“Door de jaren zijn we vrijwel helemaal overgegaan naar kloktijd. Dat is sterk beïnvloed door de industrialisering.”

Onze huidige omgang in westerse samenlevingen is gebaseerd op ‘kloktijd’, en is grotendeels cultuurbepaald. “Door de jaren zijn we vrijwel helemaal overgegaan naar kloktijd. Dat is sterk beïnvloed door de industrialisering. We moesten zo efficiënt mogelijk met de tijd omgaan om zoveel mogelijk productie te draaien. Dat werd helemaal losgekoppeld van wat goed is voor de mens.”

Een wat extreem actueel voorbeeld van de dominantie van kloktijd heeft zij ook, onder meer uit Italië: een datum voor een keizersnee plannen, zonder medische indicatie, om de natuurlijke bevalling niet af te hoeven wachten.

Die kloktijd wordt ook wel ‘objectieve tijd’ genoemd en is de tegenpool van ‘subjectieve tijd’ (of gebeurtenistijd), die in niet-westerse culturen vaker wordt gebruikt. “Daarbij duren dingen zolang ze duren. Voor bijvoorbeeld rouw en herstel staat geen eindtijd vast.”

Enge definitie van succes

De tastbare uitwassen van het puur leven op kloktijd heeft zij paraat. Zoals: de postbezorgers die een vastgesteld tijdsbestek hebben waarin ze moeten bezorgen – hetgeen stress en onveilige situaties kan veroorzaken – en de thuiszorgwerkers die een maximaal aantal minuten hebben om patiënten te verzorgen, ongeacht de individuele verschillen en behoeften. Tijd voor een sociaal praatje is er daardoor vaak te weinig.

“Dat is raar, want tijd hoort gekoppeld te zijn aan mensen. Anders wordt het heel dwingend en ongezond. We moeten mensen als mens zien en niet als productiefactor. Nu hebben we een hele enge definitie van succes, in termen van geld, macht en productiviteit. In plaats van geluk en gezondheid op de lange termijn.”

“Kloktijd is bijvoorbeeld zeer geschikt om groepsprocessen goed te laten verlopen. Zoals lessen en vergaderingen.”

Een ander mensbeeld is dus dringend nodig, maar niet alles is verkeerd aan de objectieve tijd, nuanceert ze ook. “Kloktijd is bijvoorbeeld zeer geschikt om groepsprocessen goed te laten verlopen. Zoals lessen en vergaderingen. Er moet een balans zijn tussen kloktijd en gebeurtenistijd.”

Voor organisaties is een omslag ook de beste strategie voor de toekomst, stelt Margriet Sitskoorn. Hoe deze omslag eruit kan zien, legt zij uit op de komende CHRO Day 2023 op 16 november aanstaande in Phil te Haarlem.